به نام خدا

ادبیات فارسی 1

درس اول

1-     کدام عبارت به حدیث«کلُّ امرٍ ذی بالٍ لم یُبدأفیهِ بسم الله فَهُوَ اَبتَر» اشاره دارد؟

2-     «بخشندگی»و«بخشایندگی»از نظر معنی چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟مصدر هر کدام را بنویسید.

3-     با توجّه به عبارت«هیچ گنجی از حکمت و معرفت گشوده نمی شود مگر آن که وصف یگانگی آفریدگار کلید آن باشد.»                                                                                                                                           الف: در چه صورت انسان به حکمت و معرفت دست می یابد؟                                                   ب: تشبیه به کار رفته در عبارت را نشان دهید.                                                                                 پ: وصف یگانگی آفریدگار کلید آن باشد یعنی چه؟

4-     معنی واژه های«نعت»و«منقبت»را بنویسید.

5-     «تاریخ جهانگشا» از کیست و در آن به بیان چه وقایعی پرداخته است؟

6-     معنی روان عبارت های ذیل را بنویسید.                                                                                                الف: سپاس و آفرین ایزد جهان آفرین راست.         ب: دهنده ای که خواستن جز از او نیست خوشگوار. پ: در پای افکننده ی گردنکشان از سروری.           ت: گوش پند نیوشان آواز او شنوده.                               ث: هر آن که از روی نادانی نه او را گزید، گزند او ناچار بدو رسید.      ج: هستی هر چه نام هستی دارد بدوست. 

7-     در عبارت« هر آن که از روی نادانی نه او را گزید، گزند او ناچار بدو رسید.»منظور از «او»(مشخّص شده )چیست؟

8-     در باره ی نوع «را»در عبارت های ذیل ، با راهنمایی معلّم خود تحقیق کنید.                                                      الف: سپاس و آفرین ایزد جهان آفرین راست.    ب: پادشاهی او راست زیبنده.                                پ:گمراهان را راه نماینده.            ت: هر آن که از روی نادانی نه او را گزید، گزند او ناچار بدو رسید.

9-     منظور از «بلندی»و«پستی» در بیت ذیل چیست؟                                                                                           - جهان را بلندی و پستی تویی                      ندانم چه ای هرچه هستی تویی

10- منظور از عبارت«تا باد و آب و آتش و خاک در آفرینش در کار است و گل بر شاخسار هم بستر خار» چیست؟

11 - « مراعات نظیر » را در عبارت« تا باد و آب و آتش و خاک در آفرینش در کار است و گل بر شاخسار هم بستر خار.» نشان دهید.

12- کدام کلمات در عبارت بالا «تضاد» دارند؟ 

------------ای خدا ای فضل تو حاجت روا---------------

13- در بیت اول شعر

      الف: «حاجت روا» از نضر دستوری چه نوع کلمه ای است؟

      ب: به نظر شما از مصراع اول چه کلمه ای حذف شده است؟

      پ: معنی «با» در مصراع دوم چیست؟

14- با توجه به بیت«قطره ی دانش که بخشیدی زپیش / متصل گردان به دریاهای خویش»

      الف) چرا شاعر دانش خود را به قطره تشبیه کرده است؟                  ب) «دریا» استعاره از چیست؟

  پ) منظور از «متّصل گردان یه دریاهای خویش»چیست؟

      15- در بیت«قطره ی علم است اندر جان من/ وارهانش از هوا وز خاک تن»

            الف) منظور از «خاک تن» چیست؟               ب) به طور کلّی شاعر از خداوندچه درخواستی می کند؟

16- در بیت«صد هزاران دام و دانه است ای خدا/ ما چو مرغان حریصی بی نوا»

            الف) منظور از «دام » و«دانه» چیست؟        ب) در بیت چه تشبیهی به کار رفته است؟ مشبّه و مشبّهٌ به را پیدا کنید.                        پ) بین کدام کلمات آرایه ی «مراعات نظیر» می بینید؟

17- بیت پنجم و ششم را به نثر روان بنویسید.

18- منظور از «آتش» در بیت«بی ادب تنها نه خود را داشت بد/ بلکه آتش در همه آفاق زد»چیشت؟

19- در بیت «از خدا جوییم توفیق ادب/ بی ادب محروم ماند از لطف رب»

       فعل«شد» معادل فعل«می شود» است؛ به کمک معلّم خود نمونه های دیگری از این کاربرد را بیابید.

20- در باره ی مولوی و آثار او در یک بند مطلب بنویسید.

21- در متن درس«ستایش خدا و پیغمبر» نمونه هایی از کاربرد سجع را نشان دهید.

            طرح سؤالات دبیر محترم:

                        1- ................................................

                        2-................................................

                        3-................................................

------------ ادبیات چیست ص7--------------

1-     شاعر و نویسنده چه گونه عناصر ذهنی خود را در اختیار خواننده قرار می دهد و او را با خود هم دل و همراه می سازد؟

2-      .   .   .   مصالح و موادی هستند که شاعر و نویسنده با بهره گیری از آن عواطف و تخیّلات خویش ، آن ها را به کار می گیردواثری ادبی و هنری پدید می آورد.

3-     ما چه گونه می توانیم قدر شناس سرمایه های ادبی خویش باشیم و بر غنا وعظمت آن بیفزاییم؟

4-     تشبیه به کار رفته در بیت«چو بانگ رعد خروشان که پیچد اندر کوه/ جهان پر است از گلبانگ عاشقانه ی ما» رابیابید.

5-     در بیت «نوای گرم نی از فیض آتشین نفسی است/ زسوز سینه بود گرمی ترانه ی ما»                     الف) منظور از آتشین نفس کیست؟                  ب) شاعر چه رابطه ای بین خود ونی برقرار کرده است؟ ت) مفهوم هر دو بیت را به زبان ساده و روان بنویسید.                                                                                                     --------- در آمدی بر انواع ادبی---------

1- گذشتگان ما آثار ادبی را به طور عمده بر اساس   .   .    .     و    .     .     .     تقسیم بندی می کردند.

2- از قالب های ذیل کدام ها بر اساس شکل ظاهر تقسیم نشده اند؟

      الف) قصیده وغزل        ب) دو بیتی و مثنوی          پ) رباعی و مثنوی                       ت)دو بیتی و رباعی

3- در ادبیات جهان آثار ادبی بر اساس   .    .    .    و   .    .    .    تقسیم بندی شده اند.

4- ادبیات جهان بر اساس محتوا و اندیشه بر چند نوع تقسیم شده است؟ نام ببرید.

------------ درس دوم : ادبیات حماسی----------

1-     حماسه چیست؟

2-     سه ویژگی حماسه را بنویسید.

3-     ویژگی اصلی حماسه کدام است؟

4-     کدام رویداد ها در حماسه می تواند آرمان ها و ارزوهای بزرگ ملّتی را در زمینه های مذهبی،اخلاقی و نظام اجتماعی نشان دهد و عقایدکلّی آن ملّت را در باره ی مسائل اصلی انسانی .  .  .  بیان کند؟

5-     .   .    .   نمونه ی اعلای حماسه است که استاد سخن فردوسی آن را به نظم در آورده است.

6-     شاهنامه را می توان به سه بخش  .   .   .   و  .    .    .   تقسیم کرد.

----------- رزم رستم و سهراب1-----------

1-     در بیت «کنون رزم سهراب و رستم شنو/ دگر ها شنیدستی این هم شنو»،«شنیدستی»از نظر زمان چه نوع فعلی است؟ معادل امروزی آن را بنویسید.

2-     با توجّه به بیت های ذیل به سؤالات مربوط پاسخ دهید.                                                                                 - بداد و بگفتش که این را بدار                   اگر دختر آرد تو را روزگار                                                 بگیر و به گیسوی او بر بدوز                                    به نیک اختر و فال گیتی فروز                                               ورایدون که اید زاختر پسر                                  ببندش به بازو نشان پدر                                             

الف) «ش»در«بگفتش» از نظر دستوری چه نقشی دارد؟

ب) «به گیسوی او بر » چه ویژگی دستوری دارد؟نمونه ی دیگری در درس بیابید.

پ) معادل امروزی «به نیک اختر و فال گیتی فروز» را بنویسید.

ت) «ایدون»در بیت سوم ،چه معنایی دارد؟

ث) در بیت سوم منظور از «اختر»، «سرنوشت» است ؛ به نظر شما چرا در این معنی به کار رفته است؟

ج) «ش» در «ببندش» کدام نقش دستوری را دارد؟         الف) نهاد پیوسته        ب) مضافٌ الیه      پ) مفعول    ت) متمّم

      3- در بیت«چو نه ماه بگذشت بر دخت شاه/ یکی پورش آمد چو تابنده ماه»                                                  الف) معنی واژه های «دخت»و«پور» را بنویسید.

            ب) «ش»چه نقش دستوری دارد؟

            پ) آرایه ی تشبیه را مشخّص کنید.

     4- با توجه به بیت«چو خندان شد و چهره شاداب کرد/ ورا نام تهمینه سهراب کرد»

            الف) نهاد در وصراع دوم کدام است؟

            ب) نوع دستوری«را» در مصراع دوم چیست؟

            پ) مصراع دوم را به نثر روان بنویسید.

     5- یکی از ویژگی های حماسه وجود حوادث خارق العاده در آن است؛ چگونگی کاربرد آن را در ابیات ذیل توضیح دهید.

                        - چو یک ماه شد هکچو یک سال بود                      برش چون بر رستم زال بود

                           چو ده ساله شد زلن زمین کس نبود       که یارست با وی نبرد آزمود

6- در دو بیت بالا معنی واژه های «بر»و«یارست» را بنویسید.

7-     با توجّه به دو بیت ذیل به سؤالات پاسخ دهید.                                                                                                         - تو پور گو پیلتن رستمی                    زدستان سامی و از نیرمی                                                  جهان آفرین تا جهان آفرید                        سواری چو رستم نیامد پدید         

الف) معنی واژه های «پور»،«گو»و«پیلتن» را بنویسید.                                                                                   

ب) بین «دستان»،«سام»و«نیرم» چه رابطه ای وجود دارد؟

پ) «دستان»لقب کیست؟

ت) «سوار» در این جا یعنی چه؟

   8- در بیت«چو رستم پدر باشد و من پسر/ نباید به گیتی کسی تاجور»،«تاجور » یعنی چه؟و چرا سهراب چنین عقیده ای دارد؟

   9- با توجه به ابیات:

                                    - به گردان لشکر سپهدار گفت                  که این راز باید که ماند نهفت

                                      پدر را نباید که داند پسر                         که بندد دل و جان به مهر پدر                                             مگر کان دلاور گو سال خور                                   شود کشته بر دست این شیرمرد                                        ازان پس بسازید سهراب را                                   ببندید یک شب بر او خواب را

            الف) منظور از «سپهدار» کیست؟

            ب) کدام راز باید نهفته بماند؟

            پ) در بیت دوم ، نهاد کدام است؟

            ت) معنی فعل«داند» در این چا چیست؟

            ث) «گَو سال خورد» کیست؟ و چرا به این نام خوانده شده است؟

            ج) در هریک از مصراع های بیت چهارم یک «کنایه» به کار رفته است؛مفهوم امروزی هر یک از آن ها را جدا گانه بنویسید.

10- معنی روان بیت«بگیر وببر زنده بر دار کن / وزو نیز با من مگردان سخن» را بنویسید.

11- «جنگ و بیداد را بر زمین زدن »در بیت«زکف بفکن این گرز و شمشیر کین / بزن جنگ و بیداد را بر زمین»یعنی چه؟

12- در بیت«دل من همی بر تو مهر آورد / همی آب شرمم به چهر آورد»

            الف) فعل را در هردو مصراع نشان دهید و نوع آن را بنویسید.

            ب) «آب شرم به چهر آوردن» چه مفهومی دارد؟

13- با توجه به بیت های ذیل به سؤالات پاسخ دهید.

                        - زکشتی گرفتن سخن بود دوش              نگیرم فریب تو زین در مکوش

                         بکوشیم فرجام کار آن بود                                   که فرمان و رای جهانبان بود

            الف) «زین در مکوش» یعنی چه؟               

            ب) «بکوشیم» در بیت دوم در این جا چه معنایی داردو با «کوشیدن » در بیت قبل چه تفاوتی دارد؟

            پ) رستم عاقبت کار را چه گونه پیش بینی می کند؟

---------- درس سوم: رزم رستم و سهراب2----------

1- با توجه به ابیات ذیل به سؤالات پاسخ دهید.                                                                                                                    - به کشتی گرفتن برآویختند               زتن خون و خوی را فرو ریختند                                                    بزد دست سهراب چون پیل مست    برآوردش از جای و بنهاد پست                                                      یکی خنجر آبگون برکشید             همی خواست از تن سرش را برید                                         الف) در بیت اول «برآویختند» یعنی چه؟                                                                                                     ب) معنی واژه های«خوی»و«آبگون» را بنویسید.                                                                                           پ) در بیت دوم طرفین تشبیه را مشخص کنید.                                                                                           ت) «ش»در «برآوردش» از نظر دستوری چه نقشی دارد و مقصود کیست؟                                                          ث) «برآوردش از جای و بنهاد پست»یعنی چه؟

2- بیت های ذیل موقوف المعانی هستند؛به سؤالات مربوط به آن ها پاسخ دهید.

به سهراب گفت ای یل شیر گیر                 کمند افکن و گُردو شمشیر گیر

دگر گونه تر باشد آیین ما                                    جز این باشد آرایش دین ما

کسی کاو به کشتی نبرد آورد                                سر مهتری زیر گردآورد

نخستین که پشتش نهد بر زمین                 نبرد سرش گرچه باشد به کین

            الف) در بیت اول چه صفت هایی به سهراب نسبت داده شده است؟

            ب) معنی واژه های«یل»،«گُرد» ،«شیر گیر»و«مهتر»را بنویسید.

            پ) رستم به چه رسمی در کشتی گرفتن اشاره می کند؟

            ت) در بیت سوم یک کنایه به معنی «شکست دادن» پیدا کنید.

3- در بیت« دلیر جوان سر به گفتار پیر / بداد و ببود این سخن دلپذیر»

            الف) «سر به گفتار دادن» یک کنایه است؛ مفهوم آن را بنویسید.

            ب) چرا سهراب سر به گفتار رستم میدهد؟

            پ) آرایه ی ادبی تضاد ،میان کدام کلمات دیده می شود؟

4- در بیت ذیل ، شاعر حالت سهراب را پس از رها کردن رستم چه گونه بیان می کند؟ مقصود از این کنایه چیست؟

                        رها کرد زو دست و آمد به دشت             چو شیری که بر پیش آهو گذشت

5- باتوجه به بیت های ذیل به سؤالات پاسخ دهید.                                                                                                                چو رستم زدست وی آزاد شد                       به سان یکی تیغ پولاد شد                                                  خرامان بشد سوی آب روان                                    چنان چون شده باز یابد روان                                                         بخورد آب و روی و سر و تن بشست                        به پیش جهان آفرین شد نخست                                        همی خواست پیروزی و دستگاه                 نبود آگه از بخشش هور وماه

                        وزان پس چو آمد به جای نبر د                 پر اندیشه بودش دل و روی زرد

            الف) در بیت اول مشبه و مشبهٌ به راپیدا کنید.

            ب) به رستم وقتی که از دست سهراب آزاد شد، چه حالتی دست داد؟

            پ) رستم پس از رهایی از دست سهراب به ترتیب به چه کارهایی اقدام کرد؟(4مورد)

            ت) رستم با چه حالتی به سوی آب روان رفت؟

            ث) در قافیه ی کدام بیت آرایه ی جناس تام می بینید؟

            ج) رستم از خداوند چه خواست؟

            چ) رستم از چه موضوعی آگاه نبود؟

            ح) منظور از بخشش هور وماه چیست؟

            خ) رستم وقتی که به میدان نبرد برگشت چه حالتی داشت؟

            د) ترس و نگرانی رستم از چه بود؟

            ذ) کدام کنایه بیانگر ترس رستم است؟

            ر) کدام مصراع مفهوم جان دوباره یافتن رستم را بیان می کند؟

6- در بیت های

                        چو سهراب شیر اوژن او را بدید                زباد جوانی دلش بر دمید

                        چنین گفت کای رسته از چنگ شیر              رها مانده از زخم شیر دلیر ...

            الف) « شیر اوژن »یعنی چه؟                                  ب) « زباد جوانی دلش بر دمید » یعنی چه؟                         پ) در بیت دوم استعاره را بیابید و مفهوم آن را بیان نمایید.

7- با توجّه به بیت «غمی بود رستم بیازید چنگ / گرفت آن بر و یال جنگی پلنگ»

الف) «غمی بود»یعنی چه؟                         ب) منظور از «جنگی پلنگ » کیست؟

پ) معنی اصلی کلمه ی «یال»چیست و در این جا چه مفهومی دارد؟

8- به سؤالات مربوط به بیت های ذیل پاسخ دهید.

                        خم آورد پشت دلیر جوان                        زمانه بیامد نبودش توان              

                        زدش بر زمین بر به کردار شیر    بدانست کاو هم نماند به زیر

                        سبک تیغ تیز از میان بر کشید                     بر شیر بیدار دل بردرید

            الف) « زمانه » در بیت اول چه مفهومی دارد؟

            ب) یکی از کاربرد های دستوری قدیم استفاده از «متمّم با دو حرف اضافه» است؛ نمونه ای در ابیات بالا بیابید.

            پ) «سبک»در این جا یعنی چه؟      

            ت) « شیر بیدار دل»استعاره از کیست؟

            ث) چرا رستم در کشتن سهراب شتاب کرد؟

9-  با توجّه به بیت های ذیل به سؤالات پاسخ دهید.                         

بپیچید و زان پس یکی آه کرد                   زنیک و بد اندیشه کوتاه کرد

                                بدو گفت کاین بر من از من رسید      زمانه به دست تو دادم کلید

                        کنون گر تو در آب ماهی شوی     و یا چون شب اندر سیاهی شوی

                        و یا چون ستاره شوی بر سپهر       ببری زروی زمین پاک مهر

                        از این نامداران و گردنکشان                      کسی هم برد نزد رستم نشان

                                که سهراب کشته است و افکنده خوار          تو را خواست کردن همی خواستار

                                بخواهد هم از تو پدر کین من                   چو بیند که خاک است بالین من

            الف) در بیت اول« زنیک و بد اندیشه کوتاه کرد »یعنی چه؟

            ب)معادل « ازماست که بر ماست »را در کدام مصراع می بینید؟

            پ) در مصراع دوم بیت دوم، معنی«زمانه»چیست؟

            ت) مفهوم« زمانه به دست تو دادم کلید »چیست؟

            ث) در بیت های سه و چهار ، سه تشبیه بیابید و بنویسید مفهوم کلّی آن ها چیست؟

            ج) «نشان نزد رستم بردن »یعنی چه؟

            چ) « تو را خواست کردن همی خواستار » چه مفهومی دارد؟

            ح) « چو بیند که خاک است بالین من » کنایه از چیست؟

10- بیت های ذیل را به دقّت بخوانید و به سؤالات پاسخ دهید.

                        چو بشنید رستم سرش خیره گشت             جهان پیش چشم اندرش تیره گشت

                        بپرسید از آن پس که آمد به هوش                       بدو گفت با ناله و با خروش

                        که اکنون چه داری زرستم نشان                 که کم باد نامش زگردنکشان

            الف) وقتی که رستم سخنان سهراب را شنید، دچار چه حالتی شد؟

            ب) کاربرد«متمّم با دو حرف اضافه »را در کدام بیت می بینید؟آن را نشان دهید.

            ت) رستم پس از این که به هوش آمد از سهراب چه پرسیدوچه خواست؟

            ث) « کم باد نامش زگردنکشان »کنایه از چیست؟

            ج) رستم برای چه کسی آرزوی مرگ و نیستی می کند؟

11- در بیت«بدو گفت ارایدون که رستم تویی / بکشتی مرا خیره از بدخویی» واژه های مشخّص شده را معنی کنید.

12-در بیت«زهر گونه ای بودمت رهنمای / نجنبید یک ذره مهرت زجای» مفهوم مصراع دوم را بنویسید.

13-« همه جامه بر خویشتن بر درید» در بیت «چو بگشاد خفتان و آن مهره دید / همه جامه بر خویشتن بر درید »بیانگر چه خالتی از رستم است؟

14- واژه ی «خفتان»با کدام واژه از بیت قبل مترادف است؟معنای آن ها را بنویسید.

15- در بیت« همی ریخت خون و همی کند موی / سرش پر زخاک و پر از آب روی»

            الف) کدام واژه استعاره از اشک است؟

            ب) کدام جمله مفهوم گریه ی فراوان و خونین رستم را بیان می کند؟

16- «به آب دو دیده نباید گریست»یعنی چه؟

17- در بیت« از این خویشتن کشتن اکنون چه سود / چنین رفت و این بودنی کار بود»

            الف) منظور از بودنی کار چیست؟

            ب) «چنین رفت» یعنی چه؟

            پ) پیام کلّی بیت چیست؟

ت) سهراب چه کاری را بیهوده می داند؟

طرح سؤالات دبیر محترم:

1-.....................................................

2- ....................................................

            3-....................................................

-------------- درس چهارم : ادبیات نمایشی---------------

1-     ادبیات نمایشی چیست؟

2-     ادبیات نمایشی پیشتر در   .    .    .   و    .    .    .   رواج داشته است.

3-     موضوع اصلی لدبیلت نمایشی چیست؟

4-     وظیفه ی اساسی ادبیات نمایشی رل بنویسید.

5-     ادبیات نمایشی در غرب به   .   .   .  و   .    .    .    و   .    .    .    تقسیم می شود.

6-     تراژدی چیست؟

7-     کمدی چیست؟

8-     درام چیست؟

9-     درون مایه ی نمایش ها ممکن است .   .   . ،  .  .   . و  .    .   .   باشد.

10-  .   .   .   نمونه ای از ادبیات نمایشی به شیوه ی ایرانی اشت.

11- جلوه های دیگری از ادبیات نمایشی در میان مردم ایران را نام ببرید.

---------------- میر علم دار-----------------

1-     معنی واژه های مشخّص شده در عبارات ذیل را بنویسید.                                                                 

            - همه ی وعده ها و وعید های قدرت حاکم را به هیچ شمرد و همراه برادر بزرگوارش سیّدالشّهدا       ننگ بیعت با حکومت غاصب تزویرگر را نپذیرفت و به دفاع از جبهه ی حق جانانه کمربرمیان بست.

2-     در عبارت های بالا دو واژه ی متضاد بیابید.

3-     ابیات ذیل را بخوانید و به سؤالات پاسخ دهید.                                                                                                         ای عم به فدات جسم زارم                 من طاقت تشنگی ندارم                                                    دست من ودامنت عمو جان                        خون من و گردنت عمو جان                                                         بنگر که حزین و دل کبابم              بی تاب زبهر قطره آبم                                                         رحمی به صغیری من زار              غیر از تو نبد مرا پرستار                                       الف) دست به دامن شدن کنایه از چیست؟                                                                                      ب) «خون به گردن کسی بودن » چه مفهومی دارد و در این جا منظور چیست؟                                    پ) با راهنمایی دبیر خود در باره ی نوع«و»در بیت دوم تحقیق کنید و در صورت امکان نمونه های دیگری بیابید.                                                                                                                                              ت) معنی واژه های «عم»،«حزین»،«دل کباب»،«صغیری»و«زار»را بنویسید.

4-     در بیت های                                                                                                                                                                   ای سکینه بردی از جانم قرار و تاب را                     غیر اشک این کجا دارم سراغ آب را                                   من ندارم آب جز اشک دو عین                       اندر این دشت ای گل باغ حسین                الف) منظور از «گل باغ حسین» کیست؟            و چه آرایه ی ادبی در این ترکیب به کار رفته است؟ ب) حضرت عباس در مقابل درخواست سکینه برای آب، چه پاسخی به او می دهد؟                            پ) یک تشبیه در هر دو بیت تکرار شده، آن کدام است؟

5-     به سؤالات مربوط به ابیات ذیل پاسخ گویید.                                                                                                                        ای میر علم دار من و ای نور دو چشمان     ای قوّت بازوی من و ای بهترم از جان                                 بردار یکی مشک و روان شو سوی میدان       برگو که حسین گفت چنین با دل گریان                   گردید زمن منع فراتی که چو دریاست            آخر نه همین آب زمهریّه ی زهراست؟      الف) «میر علمدار» کیست؟                                   ب) منظور از «قوّت بازو» چیست؟

پ) «برگو»با«بگو» چه تفاوتی دارد؟                        ت) فرات به چه چیزی تشبیه شده است؟

ث) یک تلمیح در ابیات پیدا کنید.

     6- بیت های ذیل را بخوانید و در باره ی ابیات مربوط به آن تأمّل کنید.

                                    ایا ابن سعد شقاوت شعار               لوای ستم بر تو شد استوار

                                    چنین گفت فرزند خیرالانام                        حسین آن شهنشاه مالامقام

                                    به زعم شما گرچه این پر گناه                    نموده است طومار عصیان سیاه

                                    چه تقصیر دارند طفلان من                       که در پای آب روان جان دهند

                        الف) «شقاوت شعار » یعنی چه؟                 

ب) « لوای ستم بر تو شد استوار »یک کنایه است ؛ مفهوم آن را بنویسید.

پ) «خیرالانام»لقب چه کسی است و «فرزند خیرالانام»کیست؟

ت) منظور از «این پر گناه» کیست؟

ث) «طومار»چیست و در ترکیب «طومار عصیان» چه آرایه ی ادبی می بینید؟

ج) « طومار عصیان سیاه کردن»کنایه از چیست؟

چ) «آب روان» اشاره به چه چیزی دارد؟

    7-  در بیت «اگر که آب بگیرد تمام روی جهان / نمی دهم به شما غیر ناوک برّان» معنی واژه ی مشخّص شده را بنویسید.

   8- در بیت ذیل از نظر وزنی نارسایی وجود دارد یا از نظر قافیه؟ توضیح دهید.

                                    یارب به برادر به چه سان عرض نمایم                     گویم چه به آن شاه بود لال زبانم

  9- در بیت های ذیل، ابتدا کلمات مشخّص شده را معنی کنید، سپس به سؤالات پاسخ گویید.

                                برادر وقت آن شد هر دو در خون غوطه ور گردیم       به فردوس برین زین دشت و هامون هم سفر گردیم

                          زتیغ تیز خون ریز جهود و فرقه ی کافر                                زجور دشمنان در خاک و خون بی دست و سر گردیم

                                سلاح رزم بر تن پوش اینک وقت ما تنگ است                           نصیب مانشد دیگر به سوی خیمه بر گردیم

                الف) معنی معنی کنایه های ذیل را بنویسید.

                   -  غوطه ور شدن در خون                            - سلاح رزم برتن پوشیدن

  10- معنی روان بیت های ذیل را بنویسید.

                        برادر جان زجا بر خیز آور ذوالجناح امروز                        که از بهر جهاد اهل کین گردم سوار امروز

                                بدان یک ساعت دیگر من و تو از جفا و کین                         شویم لب تشنه بی سر از ستم های شرار امروز

12- «پا در رکاب نهادن» و «خسرو گردن وقار» در بیت های ذیل چه مفهومی دارند؟

- بنه پا در رکاب ای خسرو گردن وقار من         که جان زار من اندر رهت بادا نثار امروز

  خداوندا حسین یاور ندارد از جفا و کین                             شود جانم فدای آن شه والا تبار امروز

13- سؤالات مربوط به بیت های ذیل را پاسخ دهید.

- نهم پا در رکاب امّا زتنهاییم می گریند                              یتیمان از یمین کلثوم و زینب از یسار امروز

 چه بودی فاطمه بودی در این صحرای شور انگیز      که کردی پاک از روی حسین گرد و غبار امروز

حسین لب تشنه و من تشنه لب این بی عدد کافر        بر این لشکر کنم تنها خداوندا چه کار امروز

             الف) «یمین»و«یسار» هر کدام چه معنایی دارند؟

                ب) معادل امروزی فعل های«بودی» و «کردی» را بنویسیدو بگویید که «ی» پایانی آن ها علامت چیست؟

                پ) معادل صفت«بی عدد» را بنویسید.

                ت) حضرت عبّاس(ع) در این میدان از چه مسائلی نگران و اندوهگین است؟( چهار مورد)

       14- در ابیات:

                                ای تو غم خوار و سپهدار رشید                             ای که چون تو دیده ای انجم ندید

                                موسم قربان شدن تأخیر شد                               صبر نتوانم شهادت دیر شد

                                ای برادر جان علم کن استوار                 در پس پشت برادر مرد وار

                                چون علم کردی لوای شاهیم                 کن به میدان بلا همراهیم

                                دست و تیغ از خون دشمن رنگ کن     پشت بر پشت برادر جنگ کن

                الف) «دیده ی انجم»چه نوع ترکیبی است(وصفی/اضافی) و در آن چه آرایه ی ادبی وجود دارد؟

                ب) «میدان بلا» کجاست؟                       پ) «پشت بر پشت برادر جنگیدن» یعنی چه گونه؟

                پ) «علم استوار کردن» در بیت سوم با«علم گردیدن» در بیت چهارم، از نظر معنی ، چه تفاوتی دارد؟

      15- « پشت یکدیگر نگه داریم»و«چشم زخم» در بیتذیل یعنی چه؟

                      اگر ما پشت یکدیگر نگه داریمدر میدان      زدشمن چشم زخمی نیست بر ما ای برادر جان

      16- با توجّه به بیت ذیل ، حضرت عباس در چه صورتی خود را سعادتمند می داند؟

                                جدا از تو نگردم من ، اگر جان در بدن دارم       اگر جان را فدا کردم زهی طاله که من دارم

     17- به سؤالات مربوط به دو بیت ذیل پاسخ دهید.

                                چون از تو من گردم جدا ،شمشیر نه بر این خسان             این صفحه را بر هم بزن، شاید مرا پیدا کنی

                                شاید چو کردی جست و، جو یابی مرا در خاک و خون       یک لحظه بر بالین من، از مرحمت مأوا کنی

                الف) «شمشیر نهادن »چه مفهومی دارد؟

                ب) معنی اصلی«خسان» چیست و در این جا یعنی چه؟

                پ) منظور از«صفحه»چیست و «این صفحه را بر هم بزن» یعنی چه؟

                ت) «مرا در خاک و خون یابی »یعنی چه؟

   18- در باره ی اشکال وزنی ابیات ذیل از معلم خود راهنمایی بخواهید.

                                ای برادر تو بیا تا من وتو با دل زار        در دم آخر ایا نور دو چشم خون بار

                                با دل ریش وداعی بکنیم ای محزون     زآه جان سوز فلک را بنماییم نگون

  19- بیت ذیل از سعدی است؛ به نظر شما چه آرایه های ادبی بر زیبایی آن افزوده است؟

                            بگذار تا بگرییم چون ابر در بهاران        کز سنگ ناله خیزد روز وداع یاران

   20- در هر یک از مصراع های ذیل ، مفهوم ترکیبات و واژه های مشخّص شده را بنویسید و آن ها را به نثر روان بر گردانید.

                                الف) ایا فرقه ی فارغ از ننگ و نام                        ب) نهادید بر کفر اسلام نام

                                پ) شما شرک یزدان و کین بر  رسول                                ت) نهادید در عالم ذر قبول

                                ث) شهادت بود ارث آبای من                                               چ) چنان خون بریزم در این دشت کین

                                چ) که گوید جهان آفرین آفرین

21- « مظهر العجایب»و«والی الولی»در بیت ذیل یعنی چه و لقب کیست؟

                                یا مظهر العجایب یا والی الولی                               ای باب تاج دار من ای مرتضی علی

22- در ابیات ذیل:

                                الامان ای ابن سعد پر جفا                       محشر کبری عیان شد برملا

                                عازم ظلمت شدند از جانبین                                مطع نورین عبّاس و حسین

                الف) «الامان»در چه مواقعی به کار می رود؟

                ب) «محشر کبری عیان شد » را امروز چه گونه بیان می کنیم؟

                پ) منظور از «ظلمت» چیست؟

                ت) چرا عبّاس و حسین(ع) را مطلع نورین خطاب کرده است؟

                ث) آرایه ی ادبی تضاد را نشان دهید.

23- معنی واژه های مشخّص شده درمصراع های ذیل را بنویسید.

                                الف)خطاب من به شما ای گروه جبان                   ب) امیر جهان الحذر الحذر

                                پ) خطاب من به تو ای سعد گبر و دغا                                ت) دگر به جنگ سپه کس نماند از اشرار

                                ث) سپاه کینه دو باره کینه ور تازید

24- در بیت ذیل:

                                گر دوستی چو خاک ره دوست خاک شو                            آبی بزن بر آتش او یا هلاک شو

                الف) «آب بر آتش زدن» در این جا چه مفهومی دارد؟

                ب) آرایه ی تشبیه را بیابید

پ) «خاک»مظهر چیست و در اینجا «خاک شدن» چه مفهومی دارد؟

25- در بیت ذیل:  الف) چرا عبّاس(ع) خدا را شکر می کند؟             ب) چرا عبّاس(ع) خود را نیکو اختر می داند؟

                                هر نفس حمد خداوندی که نیکو اخترم               شد به یاری حسین دستم جدا از پیکرم

26- در بیت«ایا نتیجه ی امید واری احباب           بیا برادر درخون تپیده را دریاب»

                الف) «نتیجه ی امید واری احباب» کیست؟

                ب) مفرد کلمه ی«احباب» و معنی آن را بنویسید.

                                طرح سؤالات دبیر محترم:

                        1- ................................................

                        2-................................................

--------------- در امدی بر ادبیات داستانی----------------

1- قدیم ترین ومحبوب ترین و در عین حال رایج ترین نوع ادبی در میان ملّت ها  .  .   .   و  .    .    .   است.

2- هنری ترین نوع ادبیات مردمی کدام است؟

3- مقصود از هدف متعالی پدید آورندگان قصّه ها و داستان ها چیست؟

4- دو تشبیه در بیت ذیل بیابید.

                                ای برادر قصّه چون پیمانه است                            معنی اندر وی به سان دانه است

5- با توجّه به بیت«دانه ی معنی بگیرد مرد عقل                                ننگرد پیمانه را گر گشت نقل»

                الف) در ترکیب «دانه ی معنی» ،«مشبّه و مشبّهٌ به» را پیدا کنید.

                ب) در مصراع دوم مقصود از «پیمانه» چیست؟

                پ) «مرد عقل»یعنی «انسان عاقل»با راهنمایی دبیر خود ، ترکیب دیگری نظیر آن بیابید.

                ت) بیت را به نثر روان بنویسید.

-------------- درس پنجم: سمک و قطران ----------------

1-  داستان سمک و قطران نوشته ی  .   .   .   است و در قرن  .   .  .    تألیف شده است.

2- به چه دلیل می توان گفت که «سمک و قطران» داستانی کاملاً ایرانی است؟

3- چه عاملی حوادث داستان سمک و قطران را پدید می آورد؟

4- به چه دلیل باید «سمک عیّار»را اثری متعلّق به مردم دانست؟

5- معادل امروزی فعل های ذیل را بنویسید.

                الف) مرا بخواهی کشت.                                        ب) او را بخواستی بردن.

1-     معنی روان عبارت های ذیل را بنویسید.

الف) در این کار تعبیه ای است، این یکی همچون من می نماید که به لشکر گاه ما می رود.

ب) تو در شب روی و عیّاری دستی داری.

پ) قطران بر خود گرفت که این کار بکند.

ت) از عهدی کار من بیرون آید.

ث) تو مرا بر خویشتن گیر.

ج) مرا به خیمه ی خویش بر تا از آن جا کار بسازیم ،چنان که باید ساخت.

چ) آتشک دست سمک باز پس بست و پالهنگ در گردن وی افکند.

ح) هول عیّاری ای کرده است.

خ) رها مکن که مرا به سیلی بکشند.

د) که باشد که مرا به حیلت بر بندد؟

ذ) ما را از آن نامی بود.

ر) شراب بسیار بر خود پیمود.

7- در عبارت«کسی هست از آنِ پادشاه ماچین»،«از آنِ»به چه معنی است و ماچین کجاست؟

8- متن ذیل را بخوانبد و به سؤالات پاسخ دهید.سمک عیّار گفت : « ای آتشک ! با من عهد کن و سوگند خور که یار من باشی وهرچه بگویم بکنی و راز من نگاه داریو خیانت نیندیشی و نفرمایی و از قول من بیرون نیایی تا من دلارام را بی رنجی در کنار تو آورم و نیک دانی که از دست من بهتر خیزدکه از دست قطران». آتشک خرّم شد و در دست و پای سمک افتاد. گفت:«بنده ام،تو چه می فرمایی؟ سوگند خورد به یزدان دادار کردگار و به نان و نمک مردان و به صحبت جوان مردان که آتشک غدر نکند و خیانت نیندیشد و آن کند که سمک فرماید و با دوست وی دوست باشد و با دشمن وی دشمن.»

            الف) سمک چه تعهّداتی از آتشک گرفت؟(پنج مورد)

            ب) سمک در چه کاری خود را از قطران بهتر و توانا تر می دانست؟

            پ) آتشک چه قولی به سمک داد؟

            ت) در متن  به کدام سنّت و اعتقاد عیّاران اشاره شده است؟

            ث) «در دست و پای کسی افتادن » نشانه س چیست؟

            ج) مصدر «فرمودن» و فعل های ساخته شده از آن ، به معانی متعدّدی مانند«دستور دادن، انجام دادن، گفتن و  .  .  .  »به کار رفته است. در متن بالا ، دو باراین فعل به کار رفته است ؛ به نظر شما در هر مورد کدام معنی مناسب تر است؟

            9- در قدیم گاهی فعل امر را به جای استفاده از«ب» با«می» می ساخته اند؛ مانند«می باش به عمر خود سحر خیز»؛ یک نمونه از این کاربرد را در متن درس بیابید.

10- معادل امروزی «فرو بریم» در«بگذار تا فردا داری در میدان فرو بریم»چیست؟

11- نقش دستوری عبارت مشخّص شده در«آمد به خیمه ی قطران و در پیش و ی خدمت کرد: پالهنگ در گردن و دست سمک کرده.» کدام است؟

            الف) قید            ب) صفت                       پ) مفعول                      ت) متمّم

12-   عبارت های ذیل را به نثر روان و ساذه برگردانید.

الف) سمک و اآتشک نگاه می داشتن تا قطران بخفت.

ب) دو استر به دست آور که تو این جایگاه گستاخی تا من ترتیب قطران کنم.

13- با توجه به عبارات ذیل به سؤالات پاسخ دهید.

            - ای آتشک سی غلام را بخوان همه سلاح پوشیده و شمشیر ها کشیده و پیرامون مهد فرو گیرندتا قطران را بدرقه باشندتا به لشکر گاه بریم، اگر غلامان پرسند که چه بوده است و چرا چنین می باید کرد؟ بگوی پهلوان به من گفت چون من مست شوم ،مرا بر کنار لشکر گاه بریدو غلامان مرا نگاه داری کنند تا اگر لشکر شبیخون آرند من در میانه نباشم.

الف)- سمک به چه منظوری دستور داد که آتشک سی غلام ذا بخواند؟

            ب) منظور از «پهلوان» در عبارات بالا کیست؟

            پ) درجمله ی«اگر لشکرشبیخون آرد » منظورکدام«لشکر» است؟

            ت) آیا واقعاً هدف ار انتقال قطران به خارج از لشکر گاه، نجات جان وی بوده یا قصد دیگری در کار بوده است؟ توضیح دهید.

14- با توجّه به بند پایانی درس سمک عیّار:

            الف) «او را کار چون افتاد» یعنی چه؟

            ب) پهلوانان به چه چیزی می خندیدند؟

            پ) سمک چه گونه قطران را به هوش آورد و از خواب بیدار کرد؟

            ت) سمک چرا به قطران پس گردنی زد؟ قطران چه کرد؟

ث) وقت که چشم قطران به خورشید شاه افتاد دچار چه حالتی گردید؟

ج) سمک برای قطرا چه دلیلی را برای رفتن خدمتکاران ذکر کرد؟ آیا راست گفت؟ اگر نه، دلیل واقعی را شما بیان کنید.

15- با توجه به روایت پایانی درس(مستطیل سبز) معنی واژ] ها و ترکیب های ذیل را بنویسید.

            الف) بط(                )                  ب) فرو گذاشت(                   )            پ)قصدی نپیوستی(                )

            ت) ثمرت این تجربت(                        )

                        طرح سؤالات دبیر محترم:

1-.....................................................

2- ....................................................

            3-....................................................

---------------- درس ششم: داستان خیر و شر------------------

1- «هفت پیکر» از کیست؟

2- داستان «خیر و شر»بیان کننده ی چه مسائلی است؟

3- معنی واژه های داده شده را با توجّه به متن درس بنویسید.

            الف) آهنگ سفر کرد.(                  )                ب) توشه(                )                      پ) تنوری تافته(               )

            ت) دم نمی زد(                )                            ث) لعل(                    )                   ج) خبث طینت(                 )

            ج) صرعیان(                     )                             چ) برخوردار می شد(                 )  ح) تباه(                         )             خ) عزیمت کنم(               )                     د) شوکت(                )                     ذ) خلعت(                      )

            ر) خوان(                        )                            ز) ملازمان(                )          س) جانش به لب رسید.(           )

           ش ) بدسگالی(                 )

4-بیت های ذیل را بخوانید و به سؤالات پاسخ دهید.

                        حالی آن لعل آبدار گشاد              پیش آن ریگ آبدار نهاد

                        گفت مردم زتشنگی دریاب                        آتشم را بکش به لختی آب

                        شربتی آب زان زلال چو نوش                   یا به همّت ببخش یا بفروش

            الف) معنی واژه های «حالی»،«لعل آبدار» و«نوش»را بنویسید.            

ب)منظور از «ریگ آبدار » کیست و چرا این ترکیب را برای او به کار برده است؟

پ) در ترکیب«ریگ آبدار »از کدام آرایه ی ادبی استفاده شده است؟

ت) منظور از «آتش» چیست؟

ث) هدف خیر از دادن لعل ها به شر چه بودو چه درخواستی از وی کرد؟

5- به سؤالات مربوط به ابیات ذیل پاسخ دهید.

                        گفت برخیز تیغ ودشنه بیار                        شربتی آب سوی تشنه بیار

                        دیده ی آتشین من برکش                        وآتشم را بکش به آبی خوش

                        شر که آن دید دشنه باز گشاد       پیش آن خاک تشنه رفت چو باد

                        در چراغ دو چشم او زد تیغ                       نامدش کشتن چراغ دریغ

                        چشم تشنه چو کرده بود تباه                     آب ناداده کرد همّت راه

                        جامه و رخت و گوهرش برداشت  مرد بی دیده را تهی بگذاشت

            الف) چرا دیده ی خیر«آتشین» توصیف شده است؟

            ب) «آتشم را بکش به آبی خوش» یعنی چه ؟معنی روان آن را بنویسید.

پ) «خاک تشنه» استعاره از کیست؟ چرا این تعبیر به کار رفته است؟

ت) رفتن شر به نزد خیر برای در آوردن چشم های او به باد تشبیه شده است، هدف از این تشبیه بیان چه چیزی است؟

ث) در بیت چهارم کلمه ی «چراغ»دو بار به کار رفته است ؛معیّن کنید کدام یک استعاره و کدام یک تشبیه است؟

ج) منظور از «کشتن چراغ» چیست؟

چ) کدام معنی برای مصراع دوم بیت آخر مناسب تر است؟

            چ-1) خیر را تنها رها کرد.                         چ-2) خیر را دست خالی و تنها رها کرد.

 6- «بعینه» در بیت«چشم از دست رفته گشت درست / شد بعینه چنان که بود نخست» یعنی چه؟

7- در بیت های ذیل:

                        جز یکی دختر عزیز مرا                 نیست و هست بسیار چیز مرا

                        گر نهی دل به ما و دختر ما                        هستی از جان عزیز تر بر ما

                        بر چنین دختری به آزادی                         اختیارت کنم به دامادی

                        وان چه دارم زگوسفند و شتر                    دهمت تا زمایه گردی پر

            الف)تضاد را در بیت اوّل نشان دهید.

            ب) هرکدام از فعل های هست و نیست را در پایان جمله ی مربوط به خود قرار دهید و بنویسید.

            پ) نوع«را»در «مرا» کدام است؟

                پ1) حرف اضافه         پ2) نشانه ی مفعول        پ3) نشانه ی فکّ اضافه    پ4) نشانه ی اختصاص

            ت) چوپان در چه صورتی خیر را گرامی تر می داشت؟

            ث) برای «اختیارت کنم »کدام معنی مناسب تر است؟     ث1) تو را آزاد می گذارم                   ث2) تو را بر می گزینم

            ج)چوپان به خیر- در صورتی که دامادی وی را می پذیرفت - چه وعده ای داد؟

8- بیت های ذیل را به دقّت بخوانید و به سؤالات مربوط پاسخ دهید.

                        منم آن تشنه ی گهر برده             بخت من زنده بخت تو مرده

                        تو مرا کشتی و خدای نکشت                      مُقبل آن کز خدای گیرد پشت

                        دولتم چون خداپناهی داد             اینکم تاج و تخت شاهی داد

                        وای بر جان تو که بدگهری                        جان بری کرده ای و جان نبری

            الف) چرا خیر خود را خوش بخت و شر را بد بخت می داند؟

            ب) مفهوم «خوش بخت کسی است که از خدا یاری بخواهد.» در کدام بیت آمده است؟

            پ) کدام معنی برای مصراع اوّل بیت سوم مناسب تر است؟

                        پ1) خدا مرا در پناه خود قرار داد.                       پ2) بخت و اقبالم پناهی مانند خدا به من داد.

                        پ3) چون بخت و اقبالم مرا در پناه خدا قرار داد.

            ت) «م»در«اینکم» از نظر دستوری چه نقشی دارد؟

                        ت1) متمّم، به معنای «به من»                    ت2) مفعول، به معنای«مرا»                       ت3) مضافٌ الیه

            ث) مفهوم مصراع« جان بری کرده ای و جان نبری »را بنویسید.

            ج) «ی» در «خدا پناهی» نشانه ی نکره است یا مصدری؟ توضیح دهید.

9-     در بیت«گفت زنهار اگر چه بد کردم / در بد من مبین که خود کردم» شر چه عذری برای بدی های خود ذکر می کند؟

10- با توجّه به این سه بیت ، پاسخ سؤالات را بنویسید.

گفت اگر خیر هست خیر اندیش                تو شری جز شرت نیاید پیش        

در تنش جست و یافت آن دو گهر                         تعبیه کرده در میان کمر

آمد آورد پیش خیر فراز                          گفت گوهر به گوهر آمد باز

الف) کدام معنی برای مصراع دوم بیت اول مناسب تر است؟

            الف1) تو شر هستی و جز شر چیزی از تو سر نمی زند.

            الف2) تو شر هستی و جز شر چیزی نصیب تو نمی شود.

ب) « تعبیه کردن » چه معنی دارد؟

پ) یکی از معانی «میان» کمر است ویکی از معانی «کمر» کمربند؛ با راهنمایی دبیر خود بگویید که شاعر

    در استفاده از این دو کلمه در کنار هم  چه ظرافتی به کار برده است؟

ت) بین دو «گوهر» در مصراع دوم بیت آخر چه آرایه ی ادبی وجود دارد؟ معنی هر کدام را بنویسید.

                                                طرح سؤالات دبیر محترم:

1-.....................................................

2- ....................................................

            3-....................................................

----------------- درس هفتم: طوطی و بقّال----------------

1-     «مثنوی معنوی» اثر کیست؟چند بیت دارد و در چند دفتر فراهم آمده است؟

2-     در مثنوی معنوی مطالب عرفانی با چه شیوه ای بیان شده است؟

3-     در داستان «طوطی و بقّال» هدف نشان دادن چه نکات  و مسائلی است؟

4-     در بیت«بود بقّالی و وی را طوطیی/ خوش نوایی سبز گویا طوطیی»

الف) طوطی چه صفت هایی داشت؟

ب) بیت چند جمله دارد؟

            5- با توجه به بیت«در دکان بودی نگهبان دکان / نکته گفتی با همه سوداگران»:

                        الف) «بودی»و«گفتی» چه نوع فعل هایی هستند؟

                        ب) منظور از «نکته گفتن» چیست؟

                        پ) «سوداگران» چه کسانی هستند؟

            6- معنی روان بیت های ذیل را بنویسید.

                        در خطاب آدمی ناطق بدی                       در نوای طوطیان حاذق بدی

                        جست از صدر دکان سویی گریخت            شیشه ها ی روغن گل را بریخت

2-     بیت های ذیل را بخوانید و به سؤالات مربوط پاسخ دهید.

از سوی خانه بیامد خواجه اش                    بر دکان بنشست فارغ خواجه وش

دید پرروغن دکان و جامه چرب                برسرش زد گشت طوطی کل زضرب

روزک چندی سخن کوتاه کرد                  مرد بقّال از ندامت آه کرد

            الف) کدام معنی برای«فارغ»در این جا مناسب تر است؟         الف1) آسوده                 الف2) بی خبر

            ب) «وَش»پسوند شباهت است و به معنی «مانندِ»چند ترکیب دیگر نظیر آن بیابید.

            پ) مرجع ضمیر«ش» در «بر سرش زد»بقّال است یا طوطی؟

            ت) «ک»در «روزک»نشانه ی چیست؟ مثال دیگری ذکر کنید.

            ث) با توجّه به ابیات بالا ،بقّال از چه چیزی بی خبر بود؟

8- در بیت های ذیل:

                        ریش بر می کند و می گفت ای دریغ                      کافتاب نعمتم شد زیر میغ

                        دست من بشکسته بودی آن زمان              چون زدم من بر سر آن خوش زبان

                        هدیه ها می داد هر درویش را                 تا بیابد نطق مرغ خویش را

            الف) «ریش کندن»نشانه ی چیست؟

            ب) منظور از «آفتاب نعمت» چیست؟

            پ) «آفتاب نعمتم زیر میغ رفت»کنایه از چیست؟

            ت) چرا مرد بقّال خود را ملامت می کند؟

            ث) چرا به هر درویش هدیه می داد؟

            ج) مقصود از «مرغ خویش»چیست؟

9- به سؤالات مربوط به بیت های ذیل پاسخ دهید.

                        بعد سه روز و سه شب حیران وزار                         بر دکان بنشسته بود نومید وار

                        می نمود آن مرغ را هر گون شگُفت                      تا که باش کاندر آید او به گفت

                        جولقیی سر برهنه می گذشت                   با سر بی مو چو پشت طاس و طشت

                        طوطی اند گفت آمد در زمان                   بانگ بر درویش زد که هی فلان

                        از چه ای کل با کلان آمیختی                                  تو مگر از شیشه روغن ریختی

                        از قیاسش خنده آمد خلق را                                  کاو چو خود پنداشت صاحب دلق را

            الف) مر د بقّال برای به حرف در آمدن طوطی چه کار هایی می کرد؟

            ب) مشبه و مشبهٌ به را در بیت سوم مشخص کنید.

            پ) چه چیزی باعث به حرف در آمدن طوطی شد؟

            ت)  چه عاملی باعث خنده ی مردم شد؟

            ث)طوطی از درویش چه سؤالی کرد؟

            ج) معنی واژه های «جولقی»و«صاحب دلق»را بنویسید.

10- پیام کلّی بیت ذیل را بنویسید.

                        کار پاکان را قیاس از خود مگیر                  گر چه ماند در نبشتن شیر و شیر

11- معنی روان بیت بالا را بنویسید.

12- در بیت ذیل ،مولوی چه عاملی رل سبب گمراهی مردم عالم می داند؟                                                            جمله عالم زین سبب گمراه شد        کم کسی زابدال حق آگاه شد

13- « کم کسی زابدال حق آگاه شد »یعنی چه؟

14- باتوجه به بیت های ذیل:                                                                                                                           هردوگون زنبور خوردند از محل                 لیک شد زان نیش و زان دیگر عسل                                    هردو گون آهو گیا خوردند و آب                   زین یکی سرگین شد و زان مشک ناب         الف) چه رابطه ای بین مشک و آهو وجود دارد؟                                                                              ب) ابیات چه ارتباطی با پیام و محتوای درس دارند؟

15- در بیت های ذیل:                                                                                                                                                صد هزاران این چنین اشباه بین                       فرقشان هفتاد ساله راه بین                                               چون بسی ابلیس آدم روی هست                     پس به هر دستی نشاید داد دست              الف) «فرق هفتاد ساله راه» کنایه از چیست؟                                                                                     ب) در بیت دوم نیز یک کنایه وجود دارد ، آن را بیابید و مفهوم آن را بنویسید.                         پ) مفرد کلمه ی«اَشباه»و معنی آن را بنویسید.

با توجه به «بیاموزیم» در پایان درس بنویسید که تمثیل چیست و استفاده از آن چه فایده ای دارد؟                                  

----------------------- در آمدی بر ادبیات پایداری ------------------

1-     موضوع اصلی ادبیات پایداری چیست؟

2-     اصلی ترین مسائل در ادبیات پایداری را بنویسید.

3-     بهترین نمونه های ادبیات پایداری را در ادبیات کدام کشورها می توان یافت؟                          

-------------------- درس هشتم: گل هایی که در نسیم آزادی می شکفد.-----------------

1- معنی و مفهوم واژه های ذیل، بر گرفته از درس را بنویسید.                                                                                              الف) تا کمرکش خیابان:                            ب)ازدحام:                  پ)خون دلَمَه بسته:                     ت)سیاست می بافند:

            ث) قکلی و کراواتی:                     ج) چار چار است:             چ) روز قتل است:                        ح) مستدام:                    خ) پشت لبش سبز شده:                   د) صورت جوان گل انداخته:                                 ذ) اشاعه ی آزادی:                      ر) تمام عمر در لاک خودشان بوده اند:                                                ز) جهت مبارزه را متشکّل کرده:                            ژ) مهربانی ها به ختام نرسد:

2- اصطلاح«هوا بس ناجوان مردانه سرد است.»از کجا بر گرفته شده؟ اصل آن را در کلاس بخوانید.

3- در عبارت«آن چه در دوران ما روی می دهد، شعر عظیمی است و قالب شعر برایش برازنده تر است.»:

            الف) چه آرایه ی ادبی مشاهده می کنید؟

            ب) چرا شاعر وقایع دوران خود را به شعر تشبیه کرده است؟

4- منظور از عبارت«نه کرسی فلک را از زیر پای قزل ارسلان بکشند.»چیست؟

5- جمله ی بالا اشاره به چه موضوعی دارد؟( با راهنمایی دبیر خود اصل شعر را بیابید و برای دوستان خود بخوانید.)

6- منظور از «شکفتن گل ها »در عبارت« وقتی نسیم آزادی می وزد بسیار گل ها خواهند شکفت.»چیست؟

7- آرایه ی ادبی به کار رفته در عبارت«خوش بختانه قطار سریع السّیر مردم به طرف انقلاب راه افتاد.» را مشخّص کنید.

8- معنی و مفهوم هر یک از جمله ها و عبارت های ذیل را بنویسید.

            الف) هنر مندان زیادی خود را به قطار رساندند.

            ب) قلبشان با قلب مردم هم آهنگی یافت و هُرم نفس مردم گرمشان کرد.

            پ) دیدیم که حکومت چه گونه به گل ها کج دهنی کرد.

9- منظور از « بذر آسیب پذیر » در عبارت« این بذر آسیب پذیر که مردم ایران پاشیده اند و با خون خودشان آن را آبیاری کرده اند. . . . » چیست؟

10- در ادامه ی جمله ی پایانی درس، منظور از « آب پاک و نور و هوای سالم رساندن.»چیست؟

11- به دو بیت ذیل توجّه کنید و به سؤالات  پاسخ دهید.

                        با دیو سیاه شب در آویخته ایم                  در کام فلق باده ی خون ریخته ایم

                        از باد سحر نشان ما را جویید                     ما با نفس صبح در آمیخته ایم

            الف) «شب»،«باد سحر»و«صبح» هر کدام نماد و نشانه ی چه چیز هایی هستند؟

            ب) آرایه های ادبی موجود در هر یک از ترکیبات ذیل را مشخّص کنید.

                        ب1) دیو سیاه شب:                                 ب2) کام فلق:                             ب3) نفس صبح:

            پ) معنی و مفهوم هر بیت را به نثر روان بنویسید.

---------------- خطّ خورشید ------------------

1-     کتاب « مثل چشمه مثل رود » اثر کدام شاعر معاصر است؟

2-     در شعر خط خورشید:                                                                                                                                          الف) بیت های آغازین چه گونه فضایی را ترسیم می کنند؟                                               

3-     هر کدام از واژه های «شب»،«آسمان»،«برگ زرد»،«فصل خزان»و«ستاره»نماد چیستند؟

4-     منظور از «هر ستاره / حرف خط خورده ای تار در دل صفحه ی آسمان بود.»چیست؟

5-     «شهاب»و«پاک کن» استعاره از چه چیز هایی هستند؟

6-     در هر بند ، واژه هایی را که با هم مراعات نظیر دارند،بابید و بنویسید.

7-      با توجّه به مصراع های«شهابی / مشق های شب آسمان را خط می زد / وزود محو می شد.»                                          الف) مبارزان چه کار هایی انجام می دادند؟                                                                                                         ب) عاقبت بر سر مبارزان چه می آمد؟

8-     «پاک کردن خط خورشید »کنایه از چیست؟

9-     «تابیدن نوری از شرق»اشاره به چه چیزی دارد؟

10-  در بند آخر درس:                                                                                                                                              الف) «خون»نشانه ی چیست؟                                                                                                                ب) «خورشید»استعاره از چیست؟                                                                                 

ت) «آتش در شفق زدن» چه مفهومی دارد؟

ث) «آسمان را ورق زد» بیانگر چه مفهوم و عملی است؟                                                       

طرح سؤالات دبیر محترم:

1-.....................................................

2- ....................................................

                  3-....................................................    

----------------- درس نهم : دریا دلان صف شکن -----------------

1- معنی واژه های ذکر شده را بنویسید.                                                                                                                             الف) مشیّت:               ب) راست و ریس کردن:                                     پ) سکان دار:                 ت) بی تکلّف:                  ث) سوله:                        ج) رُعب                                                            چ) یارا:                          ح) تجلّی:

            خ) آکنده:                      د) غوّاص:                                              ذ) مرضیّه:                      ر) سردم دار:

            ز) نسیان:                        ژ) خور:                                                  س) جنود                       ش) معرکه:

            ص) اُسوه                       ض) تمثیل                                              ط)

2- کدام جمله ی درس ،یاد آور حدیث معروف«حاسبوا قبل اَن تُحاسبوا» به معنی «به حساب خود رسیدگی کنید ،قبل از این که به حساب شما رسیدگی شود.»است؟

3- در عبارت«تو گویی اشیا گنجینه هایی از راز های شگفت خلقت هستند امّا تو تا به حال در نمی یافته ای.»

            الف) ار کان تشبیه به کار رفته در آن را بیابید.

            ب) آیا منظور از «تو» شخص معیّنی است

4-   نویسنده چه چیزی را بیانگر تکرار تاریخ می داند ؟ دلیل او چیست؟

5- در جمله ی «آفتاب فتح در آسمان سینه ی مؤمنان درخششی عجیب دارد.»

            الف) دو تشبیه به کار رفته است آن ها را بیابید و طرفین تشبیه را در هر کدام مشخّص کنید.

            ب) مفهوم کلِی جمله را بنویسید.

6- معنی روان عبارت های ذیل را بنویسید.

            الف) به آب زدند و خط را گشودند.                      ب)

7- در عبارت ذیل:

            طلبه ی جوانی با یک بلند گوی دستی، هم چون وجدان جمع، فضای نفوس را با یاد خدا معطّر می کند.

الف) دو تشبیه بیابید.

ب) مفهوم« فضای نفوس را با یاد خدا معطّر می کند » را بنویسید.

پ) در عبارت« با یاد خدا معطّر می کند. »استعاره ا ی به کار رفته است ، آیا می توانید چگونگی کاربرد آن را توضیح دهید؟

8- دو مورد از جمله هایی که در آن ها میان دشمن و نیرو های خودی مقایسه انجام گرفته بیابید و بنویسید.

9- نویسنده چه چیز هایی را به عنوان تمثیل(نماد / نشانه ) معرّفی می کند.

10- در عبارت«بر کوهی از آتش نشسته است و کوهی از خاک را جا به جا می کند.» منظور نویسنده از «کوه آتش »چیست؟

11- به نظر نویسنده ،چه وقت ما به ارزش خاکریز پی می بریم؟

12- مفهوم جمله ی«تا با خاک انس نگیری راهی به مراتب قرب نداری» را بنویسید.

13- در شعر «دریا»- پایان صفحه ی 74- «مرداب» و« دریا » نماد چه چیز هایی هستند؟

14- در شعر «دریا» کدام یک بر دیگری ترجیح داده شده اند؟«مرداب» یا« دریا »؟

--------------- پاسخ ----------------

15- بند دوم شعر«پاسخ» - من تفنگم در مشت/ کوله بارم بر پشت/ بند پوتینم را محکم می بندم - کنایه از چیست؟

16- «آب و آیینه و قرآن »اشاره به کدام سنتت ایرانی دارد؟

17- منظور از «روشنی در دل من می بارد .»چیست؟

18- معادل «از صمیم قلب » را در کدام مصراع شعر می یابید؟

19- منظور از «چراغ»در مصراع آخر جیست؟

20- قالب شعر «پاسخ»چیست؟

-------------------- در آمدی بر ادبیات جهانی --------------------

1- مطالعه ی آثار ادبی جهان چه فایده ای دارد؟

------------------- هدیه ی ناتمام -------------------

1-     معنی واژه های ذیل را بنویسید.

الف) تفنّنی:                     ب) مستعمل:                   پ) تبختُر:                      ت) تمجید:                     ث) ژنده:

ج) منقلب:                      چ) عبوس:                      ح) اِکراه:                                    خ)

2- «باز شدن خطوط چهره» نشانگر چیست؟

3-«صدا در گلویش شکست»یعنی چه؟

4- منظور راوی از گفتن«باز سطل زمین شویی را به همان سطل زمین شویی تبدیل می کرد»چه بود؟

5- چرا راوی به دروغ گفت:«نصف سطل زمین شویی هدیه ی من است.»؟

طرح سؤالات دبیر محترم:

1-.....................................................

2- ....................................................

                  3-....................................................    

-------------------- درس یازدهم: مسافر-----------------------

1-     آرایه های ادبی به کار رفته در هر عبارت یا تر کیب را مشخّص کنید.

الف) بال های باد:                                    ب) این در یای بی کران . . .                                  پ) قلمرو بی پایان ظلمت و خاموشی:                                    ت) ای فکر دور پرواز من! بال های عقاب آسایت را از پرواز باز دار.

ث) ای کشتی تند رو خیال من ...                 ج) همین جا لنگر انداز.:

2-  مفهوم عبارت های ذیل را بنویسید.

الف) ای فکر دور پرواز من! بال های عقاب آسایت را از پرواز باز دار.

            ب) ای کشتی تند رو خیال من! همین جا لنگر انداز.

3- مسافر قصد دارد به کجا سفر کند؟

4- کدام عبارت از درس به مفهوم آیه ی «والشّمسُ و القمرُ یجری الی مستقرّها»یعنی(خورشید و ماه به سوی قرارگاه خود در حرکت اند.) نزدیک است؟

5- ستارگان و فلک به کجا راه ندارند؟

6- در این درس ، راهگذر کیست؟

7- با توجه به درس، فکر انسان از درک و دریافت چه چیزی عاجز است؟

8- کدام شاعر آلمانی را با «گوته» هم سنگ و برابر می دانند؟

9- معنی واژه های ذیل را بنویسید.

            الف) غایی:                      ب) ذی حیات:                             پ) اکتفاکردن:                            ت) عقاب آسا:

---------------------- فردوسی ------------------------

1-     هدف چنگیز از گشودن قبر ها چه بود؟

2-     منظور از زایر نامدار کیست؟

3-     «غرق در گل بودن» مزار فردوسی و «غرق در خون بودن»مزار تیمور، هر کدام نشانه ی چیست؟

4-     معنی واژه های «لگام» و «زایر» را بنویسید.

5-     کتاب «برخورد اندیشه ها» از کیست؟

------------------------ قطرات سه گانه ----------------------

1- مناظره ی میان سه قطره ترجمه ی قطرات سه گانه از   .    .    .    شاعر ایتالیایی است که   .    .    .    پدر پروین اعتصامی آن را ترجمه کرده است.

2- پروین اعتصامی در یکی از سروده های خود  .    .    .     متأثّر از قطرات سه گانه بوده است.

3- واژه های ذیل ، مربوط به درس را معنی کنید.

      الف) ربّ النّوع:                           ب) موّاج:                       پ) مشّاطه:                     ت) ریاحین:                  ث) اَزهار:

1-     منظور قطره ی سوّم از گفتن جملات ذیل چیست؟

« من چیزی نیستم، من از چشم دختری افتاده ام. نخستین بار تبسّمی بودم؛ مدّتی دوستی نام داشتم؛اکنون اشک نامیده می شوم.»

     5- معنی روان عبارات ذیل را بنویسید.

      من ژاله و پیشرو بامدادم، مرا مشّاطه ی صبح و زینت بخش ریاحین و ازهار می دانند.

-------------------- پروردگارا ---------------------

1-   .     .     .     از شاعران بزرگ و از افتخارات هندوستان و مشرق زمین است. در کلکته چشم به جهان گشود و در کودکی با ادبیات هند آشنا شد.او به دریافت جایزه ی ادبی نوبل نیز نایل آمده است.

2- در عبارت«بی نوایی و تنگ چشمی را از دلم ریشه کن ساز و از بیخ و بن برکن.»

      الف) «تنگ چشمی» یعنی چه؟

      ب) «ریشه و بیخ» به «بی نوایی و تنگ چشمی » نسبت داده شده است. به نظر شما در این گونه کاربرد ،کدام آرایه ی ادبی شکل می گیرد.

2- با توجّه به درس، عشق در چه صورتی ثمر بخش می شود.

3- «زانوی دنائت خم کردن »کنایه از چیست؟

4- معنی روان عبارات ذیل را بنویسید.

قدرتی به من بخشا تا روح خود را از تعلّق به جیفه های ناچیز روزگار بی نیاز کنم و از هرچه رنگ تعلّق پذیرد آزادش سازم.

5- واژه های ذیل ، مربوط به درس را معنی کنید.

            الف) دنائت:                    ب) تعلّق:                        پ) جیفه:                       

2-     «ش»در عبارت« از هرچه رنگ تعلّق پذیرد آزادش سازم.» از نظر دستوری ، چه نقشی دارد؟

3-     «قطعه ی ادبی» به چه نوشته ای اطلاق می شود؟

---------------------- درس دوازدهم:ادبیات غنایی ----------------------

1-     ادبیات غنایی به کدام نوع ادبیات گفته می شود؟

2-     کلمه ی غنا در اصل به چه معنی است؟

3-     ادبیات غنایی شامل چه مسائل و موضوعاتی است؟

4-     چند نمونه از آثاری را که در حوزه ی ادبیات غنایی قرار می گیرند ،نام ببرید.

5-      .    .   .    معروف ترین سراینده ی داستان های بزمی ادبیات فارسی در قرن  .   .   .  ا ست.

6-     خمسه ی نظامی شامل چه داستان ها وکتاب هایی است؟

----------------------- از کعبه گشاده گردد این در----------------------

1- با توجه به بیت های ذیل به سؤالات مربوط پاسخ دهید.                                                                                                                چون رایت عشق آن جهانگیر                      شد چون مه لیلی آسمان گیر                                                                     برداشته دل زکار او بخت                         درماند پدر به کار او سخت                                                                       خویشان همه در نیاز با او                          هریک شده چاره ساز با او

                        بیچارگی وِرا چو دیدند                             در چاره گری زبان کشیدند

                        گفتند  به  اتفاق   یک سر                           کز کعبه گشاده گردد این در

                        حاجت گه جمله ی جهان اوست                   محراب زمین و آسمان اوست

            الف) منظور از «جهانگیر» کیست؟                                                                                                                           ب) در ترکیب«رایت عشق» چه آرایه ی ادبی وجود دارد؟

            پ) «مه» استعاره از چیست و منظور از «مه لیلی» چیست؟

            ت) «آسمان گیر شدن» کنایه از چیست؟

            ث) در بیت دوّم آرایه ی ادبی «تشخیص /جان بخشی» را بیابید.

            ج) نهاد مصراع اوّل بیت دوم ،کدام کلمه است؟

            چ) چه هنگامی خویشان مجنون به فکر چاره گری و کمک به پدر او افتادند؟

            ح) «ورا» مخفّف چه کلمه ای است؟

            د) همه ی خویشان مجنون در چه موردی با هم هم رأی و هم عقیده بودند؟

            ذ) در بیت آخر منظور از «او» چیست؟

            ر) « محراب زمین و آسمان اوست » یعنی چه؟

            ز) منظور از «زمین و آسمان» چیست؟

2- به سؤالات مربوط به ابیات ذیل نیز پاسخ دهید.

                        چون موسم حج رسید بر خاست                 اشتر طلبید و محمل آراست

                        فرزند عزیز را به صد جهد                        بنشاند چو ماه در یکی مهد

                        آمد سوی کعبه سینه پر جوش                   چون کعبه نهاد حلقه در گوش

                        گفت ای پسر این نه جای بازی است            بشتاب که جای چاره سازی است    

                        گو یارب از این گزاف کاری                        توفیق   دهم   به   رستگاری

                        دریاب  که  مبتلای  عشقم                         آزاد کن  از  بلای  عشقم

الف)

به یاد شمع خاموش زندگی ام

ایمان عزیز

                             « ای دریغا چه بگویم که چه ها بود پسر»

                                آیت رحمت حق ، فرّ هما بود پسر

                             شمع شب های سیه ،روشنی چشم دلم

                          شمع و خوشید کجا عین ضیا بود پسر

                             مایه ی فخر من و ما و کسان دگرش

                             حُسنِ خُلقش حَسَنِ خَلقِ  خدا  بود پسر

                            ا هل ایمان وعمل بی غَل وبی غَشّ ودغل

                          بری ازنقص وخلل، ریب و ریا بود پسر

                            آن همه حسن خداداد در او بود که هیچ

       باورم نیست که از ا هل فنا بود پسر

                            گله  از بخت خود و شکوه زتقدیر  نداشت

                           به یقینی همه تسلیم و رضا  بود پسر

       سرطان هم چو خزان باغ وِرا غارت کرد

  گرچه بر برگ و برم باد صبا بود پسر

                            آتش صاعقه با خرمن ا نبوه چه کرد

                        داغ تو جان مرا صاعقه ها بود پسر

                            همه ی عمر لب افسوس کنان خواهد گفت:

                     « ای دریغا چه بگویم که چه ها بود پسر»

                                                                                                    مشهد

                                                                                                  28/9/1387

---------------------- فردوسی ------------------------

1-     هدف چنگیز از گشودن قبر ها چه بود؟

2-     منظور از زایر نامدار کیست؟

3-     «غرق در گل بودن» مزار فردوسی و «غرق در خون بودن»مزار تیمور، هر کدام نشانه ی چیست؟

4-     معنی واژه های «لگام» و «زایر» را بنویسید.

5-     کتاب «برخورد اندیشه ها» از کیست؟

------------------------ قطرات سه گانه ----------------------

1- مناظره ی میان سه قطره ترجمه ی قطرات سه گانه از   .    .    .    شاعر ایتالیایی است که   .    .    .    پدر پروین اعتصامی آن را ترجمه کرده است.

2- پروین اعتصامی در یکی از سروده های خود  .    .    .     متأثّر از قطرات سه گانه بوده است.

3- واژه های ذیل ، مربوط به درس را معنی کنید.

      الف) ربّ النّوع:                           ب) موّاج:                       پ) مشّاطه:                     ت) ریاحین:                  ث) اَزهار:

1-     منظور قطره ی سوّم از گفتن جملات ذیل چیست؟

« من چیزی نیستم، من از چشم دختری افتاده ام. نخستین بار تبسّمی بودم؛ مدّتی دوستی نام داشتم؛اکنون اشک نامیده می شوم.»

     5- معنی روان عبارات ذیل را بنویسید.

      من ژاله و پیشرو بامدادم، مرا مشّاطه ی صبح و زینت بخش ریاحین و ازهار می دانند.

-------------------- پروردگارا ---------------------

1-   .     .     .     از شاعران بزرگ و از افتخارات هندوستان و مشرق زمین است. در کلکته چشم به جهان گشود و در کودکی با ادبیات هند آشنا شد.او به دریافت جایزه ی ادبی نوبل نیز نایل آمده است.

2- در عبارت«بی نوایی و تنگ چشمی را از دلم ریشه کن ساز و از بیخ و بن برکن.»

      الف) «تنگ چشمی» یعنی چه؟

      ب) «ریشه و بیخ» به «بی نوایی و تنگ چشمی » نسبت داده شده است. به نظر شما در این گونه کاربرد ،کدام آرایه ی ادبی شکل می گیرد.

2- با توجّه به درس، عشق در چه صورتی ثمر بخش می شود.

3- «زانوی دنائت خم کردن »کنایه از چیست؟

4- معنی روان عبارات ذیل را بنویسید.

قدرتی به من بخشا تا روح خود را از تعلّق به جیفه های ناچیز روزگار بی نیاز کنم و از هرچه رنگ تعلّق پذیرد آزادش سازم.

5- واژه های ذیل ، مربوط به درس را معنی کنید.

            الف) دنائت:                    ب) تعلّق:                        پ) جیفه:                       

2-     «ش»در عبارت« از هرچه رنگ تعلّق پذیرد آزادش سازم.» از نظر دستوری ، چه نقشی دارد؟

3-     «قطعه ی ادبی» به چه نوشته ای اطلاق می شود؟

---------------------- درس دوازدهم:ادبیات غنایی ----------------------

1-     ادبیات غنایی به کدام نوع ادبیات گفته می شود؟

2-     کلمه ی غنا در اصل به چه معنی است؟

3-     ادبیات غنایی شامل چه مسائل و موضوعاتی است؟

4-     چند نمونه از آثاری را که در حوزه ی ادبیات غنایی قرار می گیرند ،نام ببرید.

5-      .    .   .    معروف ترین سراینده ی داستان های بزمی ادبیات فارسی در قرن  .   .   .  ا ست.

6-     خمسه ی نظامی شامل چه داستان ها وکتاب هایی است؟

----------------------- از کعبه گشاده گردد این در----------------------

1- با توجه به بیت های ذیل به سؤالات مربوط پاسخ دهید.                                                                                                                چون رایت عشق آن جهانگیر                      شد چون مه لیلی آسمان گیر                                                                     برداشته دل زکار او بخت                         درماند پدر به کار او سخت                                                                       خویشان همه در نیاز با او                          هریک شده چاره ساز با او

                        بیچارگی وِرا چو دیدند                             در چاره گری زبان کشیدند

                        گفتند  به  اتفاق   یک سر                           کز کعبه گشاده گردد این در

                        حاجت گه جمله ی جهان اوست                   محراب زمین و آسمان اوست

            الف) منظور از «جهانگیر» کیست؟                                                                                                                           ب) در ترکیب«رایت عشق» چه آرایه ی ادبی وجود دارد؟

            پ) «مه» استعاره از چیست و منظور از «مه لیلی» چیست؟

            ت) «آسمان گیر شدن» کنایه از چیست؟

            ث) در بیت دوّم آرایه ی ادبی «تشخیص /جان بخشی» را بیابید.

            ج) نهاد مصراع اوّل بیت دوم ،کدام کلمه است؟

            چ) چه هنگامی خویشان مجنون به فکر چاره گری و کمک به پدر او افتادند؟

            ح) «ورا» مخفّف چه کلمه ای است؟

            د) همه ی خویشان مجنون در چه موردی با هم هم رأی و هم عقیده بودند؟

            ذ) در بیت آخر منظور از «او» چیست؟

            ر) « محراب زمین و آسمان اوست » یعنی چه؟

            ز) منظور از «زمین و آسمان» چیست؟

2- به سؤالات مربوط به ابیات ذیل نیز پاسخ دهید.

                        چون موسم حج رسید بر خاست                 اشتر طلبید و محمل آراست

                        فرزند عزیز را به صد جهد                        بنشاند چو ماه در یکی مهد

                        آمد سوی کعبه سینه پر جوش                   چون کعبه نهاد حلقه در گوش

                        گفت ای پسر این نه جای بازی است            بشتاب که جای چاره سازی است    

                        گو یارب از این گزاف کاری                        توفیق   دهم   به   رستگاری

                        دریاب  که  مبتلای  عشقم                         آزاد کن  از  بلای  عشقم

الف)

درس هجدهم

تنگ آمدم : طاقتم تمام شد- مرده شور کمال و معرفتت را ببرد ...: کنایه از نداشتن کمال و معرفت- شریک الملکش می خواست مرا بی حق کند : ... می خواست حق مرا پایمال کند و خود مالک آن شود.- مدافعه: دفاع کردن در دادگاه از کسانی که شکایتی دارند.- چشم های مثل ازرق شامی : کنایه از بی شرمی – از همه مشروطه تر بودم : بیشتر طرف دار مشروطه بودم.- دست خط از شاه گرفتند: حکم مشروطیّت از مظفرالدّین شاه گرفتند.- آب داغ روی سر ریختن: شوکه شدم و بسیار دچار حیرت و اندوه شدم.- از ناچاری چار چنگول روی قالی روماتیسم می گیرند: کنایه از منزوی و گوشه گیر شدن – شأن مقنن بالاتر از آن که به قانون عمل کند: قانون گذاران خود به قانون عمل نمی کنند.

صفحه ی136----- بیت 1 (ناله ی مرغ اسیر) ناله و فریاد این مبارز گرفتار برای آزادی وطن است.راه و روش پرنده ای هم که در قفس کرفتار شده باشد مانند من ناله و زاری است(منظور از مرغ اسیر در مصراع اول خود شاعر است)---- بیت 2 - من از نسیم سحر (که نماد و نشانه ی آزادی است) کمک و یاری می طلبم به شرط آن که پیغام آزادی خواهی مرا به دوستانی که آزادانه مشغول تفریح و تماشا هستند برساند.(باد سحر تشخیص دارد)----- بیت 3 - ای هم وطنان برای آزادی خود فکری بکنید ززیرا هر کس این کار را نکند مانند من اسیر و گرفتار خواهد بود.- ---- بیت 4- کشوری را که به دست بیگانگان آباد شود با اشک چشم ویران کن (به حالش گریه کن) زیرا آن خانه مانند (بیت الاحزان)خانه ی غم و اندوه است.(تلمیح به داستان گریه های حضرت یعقوب در فراغ یوسف دارد.- هم چنین این بیت بیانگر بیگانه ستیزی شاعر است.)- بیت 5- لباس را که در راه آزادی وطن به خون آغشته نشده باشد پاره کن و دور بینداز زیرا آن لباس برای بدن مایه ی ننگ است و از کفن هم بی ارزش تر است.(این بیت بیانگر وطن پرستی یا ناسیونالیسم افراطی شاعر است)—بیت6-  ملّت اکنون یقین پیدا کردند کسی، که ما او را به سلطنت رسانیدیم [محمد علی شاه]مانند شیطان فریب کار و دروغ گو است.(تلمیح به قصّه ی سلیمان و اهریمن- منظور از اهریمن محمد علی شاه است.)

درس 19 صفحه ی 139

            آستین عبا را بپوش: مؤدّب بایست.- دیو چهر : زشت رو- این چه هنگامه است: چه غوغا و ازدحام است.- از چهار جانب و شش جهت : کنایه : از همه طرف- سجده می کنند،تعظیم می کنند ،کرنش می کنند،رکوع کردن :همه مترادف اند : احترام می گذارند. جیره و مواجب: حقوق.- عریضه چی: شکایت کننده.- میر آخور : مأمور اسطبل اسبان – تفنگدار باشی: رئیس تفنگ داران-

صفحه ی 141(مرغ گرفتار)بیت1- من نمی گویم که مرا از زندان آزاد کنید،دست کم زندانم را در باغی باصفا(وطن آزاد و آباد) قرار دهید وو مرا شاد کنید.—بیت2- ای دوستان فصل بهار و گل به پایان می رسد شما هم در باغی دور هم جمع شوید و از من و تلاش های من برای آزادی یادی بکنید.--- بیت3- ای افراد آزاد هنگامی که با شادمانی و آزادانه مشغول گشت و گذار در گلستان هستید از من که در زندان گرفتار هستم یادی بکنید.(کلمات مرغ و گل و لاله و شمشاد مراعات نظیر دارند.)---بیت 4- هر کدام از شما که پرنده ای در قفس دارد به باغ ببرد و به یاد من آن را آزاد کنید.(منظور از مرغ، پرنده است)،(نقش «ش» در منش،مفعولی است) ---- بیت5- اگر خانه ی من بیچاره نابود بشود مهم نیست، سما به فکر نابودی اساس حکومت ظلم باشید.( صیّاد: استعاره از حاکم ستمگر)،(منظور از آشیانزندگی است) ---- بیت6- بر سر راه رسیدن به آزادی مشکلات زیادی وجود دارد، امّ مبادا شما خبری ناگوار درباره ی نابودی آزادی بدهید و مبارزان و عاشقان آزادی را ناراحت کنید.( بیستون: استعاره از مشکلات)،(شیرین: استعاره از آزادی)،(فرهاد: استعاره از مبارزان و دوست داران آزادی)---- بیت7 ظلم و ستم عمر جوانان را کوتاه می کند،ای بزرگان کشور به خاطر خدا شما به عدالت رفتار کنید.(بیداد و دادبه معنی ظلم و عدالت با هم تضاد دارند.)،----بیت8- اگر بر اثر ظلم شما (ای حاکمان)زندگی فرد ضعیفی پایمال و نابود شود،شما نمی توانید به راحتی زندگی کنید.(منظور از مور : افراد ضعیف)----بیت9- اگر قسمت بهار(تخلّص شاعر) این است که در زندان باشد ،شما به خاطر آن آزادی که به دست می آورید خدا را شکر گویید.(زندان به ویرانه تشبیه شده است.)،(گنج خداداد :استعاره از آزادی.)-----

درس بیستم صفحه ی 146

عاجزی:درماندگی و ناتوانی- ماننده بودیم :شبیه بودیم—موی سر باز نکرده بودیم: موی سر را نتراشیده بودیم—درمکی چند سیاه: چند درم پول بی ارزش--- به گرمابه در رویم: وارد گرمابه شویم.---- مکاری از ما سی دینار مغربی می خواست: چهارپا دار بابت کرایه سی دینار زر خالص از ما طلب می کرد.----صفحه ی 147-  مردی اهل بود و فضل داشت از شعر وادب و هم کرمی تمام: مردی شایسته بود و از دانش شعر و ادب بهره مند بود وهم بسیار بخشنده بود.--- چنان که هستی برنشین و نزدیک من آی: با همان حال و وضعی که هستی سوار اسب شو و نزد من بیا--- همانا او را تصوّر شود که مرا در فضل مرتبه ای هست زیادت، تا چون بر رقعه ی من اطّلاع یابد قیاس کند که مرا اهلیّت چیست:  او بداند که من در فضل و دانش مقام بالاتری دارو تا به محض این که نامه ی من را بخواند بداند که جایگاه من کجاست .-------ما را به نزدیک خویش باز گرفت: ما را نزد خود نشاند.------ از عذاب قرض و دین فرج دهاد: از رنج قرض نحات دهد( دهاد: فعل دعایی است= دهد)---- چون بخواستیم رفت ما را به انعام و اکرام به راه دریا گسیل کرد: چون می خواستیم برویم ، ما را با نعمت ومال و عزّت و احترام از راه دریا فرستاد.---- به پارس رسیدیم: به ایران رسیدیم.----- بایستادند چندان که ما در حمّام شدیم: آن قدر ایستادند تا ما به حمّام رفتیم.---- این هردو حال در مدّت بیست روز بود: فاصله ی این دو اتّفاق بیست روز بود.----

پرستو در قاف صفحه ی 149

 منظور از نم نم باران اشک زائران است--- شهری سپید پوش به ...: آرایه ی تشخیص دارد.---- مدینه را بغل کنم: آرایه ی تشخیص دارد.----- اشتیاق و اندوه اشک می شود در چشم ها: از شوق و غم گریه می کنیم.---- بی حساب وارد بهشت می شوند: بدون باز خواست وارد بهشت می شوند.-------

درس بیست ودوم: صفحه ی 159

«ای آدم ها» نام یکی از اشعار نیما یوشیج.----- رو نشان نمی داد: محجوب بود و با میهمانان نیما کم برخورد بود.---- در چنان معیشت تنگی: در چنان وضع مالی بدی---- اگر به شهر نیامده بود نیما نشده بود: به شاعری و شهرت نمی رسید.----- اگر درها را به رویش نبسته بودند: اگر برایش مانع ایجاد نمی کردند.------- صفحه ی 162- در واقع طمأنینه ای ....: مانند آرامشی بود که در چشمان نابینا ی یک مجسمه ی دوره مصر باستان دیده می شد.( بی تفاوت و سرد)--- هرگز گمان نمی کردم که کار از کار گذشته باشد: فکر نمی کردم که دیگر نشود برای نیما کاری کرد.------- کوره ای تازه: بدن نیما به کوره تشبیه شده است.----

درس بیست وسوم صفحه ی168

بیت1: هنگامی که من از این جهان بروم همه می گویند که ما او را می شناختیم.( رخت بستن: کنایه از مردن)،(این خاک: استعاره از دنیا). ---- بیت2- ولی هیچ کس به درستی نفهمید که من (مسافر این جهان) چه مطالبی گفتم و با چه کسی گفتم و اصالت من از کجا بود.( مفهوم کلّی: همه به ظاهر در مورد من قضاوت کردند و حقیقت مرا کسی نشناخت.)------بیت3- در این دنیا دانایان زیادی سخن های بسیار دقیق و سنجیده بیان کردند.(محفل: استعاره از دنیا)،( نازک تر از برگ سمن: بسیار دقیق و روشن و سنجیده).----- بیت4ولی به من بگو کدام انسان دانا و عاقلی هست که با دیدن بدی ها و زشتی ها از خوبی و زیبایی سخن بگوید.( دیده ور: عاقل و آگاه)،(خار: استعاره از بدی و مشکلات)،(چمن: استعاره از خوبی و زیبایی ها)------ صفحه ی 169-  بیت1- خداوند آن ملّتی را به عزّت می رساند که خود در تعیین سرنوشت خود نقش داشته باشند.---- بیت2- به ملّتی که دهقانش برای دیگران بکارد(برده و بنده ی بیگانگان باشد) کاری ندارد و آن ها را رها می کند.------ بیت3- نهنگی به بچّه ی خود چه پند زیبایی داد که در مذهب ما به ساحل رفتن حرام است( ما نباید اهل اسودگی و تنبلی باشیم) ، (آرایه ی تشخیص دارد)------- بیت 4- با امواج مبارزه کن و از ساحل دوری کن.( با مشکلات مبارزه کن و از آسودگی پرهیز کن)،( موج و ساحل : نماد مشکلات و آسودگی)، زیرا خانه ی واقعی ما دریاست.( دریا نماد بزرگی و عظمت است)

لاله ی آزاد: صفحه ی 170 ( همه ی بیت ها تشخیص دارد.)

بیت1- من مانند لاله ی آزاد هستم که خود می رویم و بوی من هم ذاتی است(که به خود متکی هستم )در دشت زندگی می کنم و طبیعت من مانند آهو آزادگی است.( شاعر خود را به لاله و سپس لاله را به آهو تشبیه کرده است).--- بیت2- از آب باران می نوشم و به لب جو نیازی ندارم، محیط باغ برای من کوچک است به همین دلیل در باغ نمی رویم.--- بیت 3 سطر 4- رنگ سرخ چهره ی من هم ذاتی است،بنا بر این برای زیبا کردن چهره ی خود نیازی به آرایشگر ندارم.---- بیت4- روی پای(ساقه) خود ایستاده ام و نیازی به کمک کسی ندارم ،نه یاوری می خواهم و نه غم دیگران را می خورم.----- صفحه ی 171- بیت 1- هر روز صبح نسیم برای زیارت من می آید.( لاله خود را مقدّس جلوه داده )،(نسیم تشخیص دارد.)، و بچه های آهو از دیدن من خوش حال می شوند.(روشن شدن چشم : کنایه از خوش حالی)---- بیت 2- من در این جای امن مانند چراغی روشن هستم( تشبیه) که پروانه های (دوستان)زیادی در اطرافم وجود دارند.----- بیت 3- من با نشان دادن برگ و گل خود چمن را زیبا می کنم و بیابان از بوی خوش من مانند صحرای ختن خوش بو شده است.(خُتن: نام صحرایی در ترکستان که در فصل بهار از ریزش مشک از ناف آهوان بسیار خوش بو می شده است.)،(شاعر صحرا را به ختن تشبیه کرده است.)---- بیت 4- هر لحظه از شادی و سر مستی خم و راست می شوم(می رقصم)و تمام وجود مرا ناز و ادا و زیبایی فرا گرفته است.---- بیت5- تاثیر شراب و سر مستی را در چهره ی سرخ من ببین، سیاهی درون کاسه گل من مانند داغ عشق است که در میان دل خونین من قرار گرفته است.( سیاهی درون لاله به داغ عشق تشبیه شده)---- بیت6- ازاده و با نشاط هستم که به صحرا و بیابان عادت کرده ام، و جادوی عشق مرا مانند مجنون آواره ی بیابان کرده است.(تلمیح به داستان لیلی و مجنون)،(در «هامونم»،«م» نهاد جمله است.)،(«م» در افسونم،مفعول جمله است).----- بیت7- من برای رشد و پرورش خود زیر بار منّت دیگران نمی روم و هرگز به چمن و گلشن وابسته نمی شوم(نشان آزادگی دارم)-----صفحه ی 172- من به طبیعت و سرشت خود افتخار می کنم زیرا طبیعتاً آزاده هستم، آزاد به دنیا می آیم و آزاد هم از دنیا می روم.

 ادبیات فارسی (1)                              به نام خدا   معنی و مفاهیم درس چهارم به بعد

درس چهارم صفحه ی 25   

  2- ای عمو جان التماس می کنم به من آب برسان زیرا تو مسئول جان من هستی.( « و» حرف معیّت است و هر دو مصراع مفهوم کنایی دارد)

صفحه ی26                     1- حزین: اندوهگین - دل کباب : دل سوخته ، تشنه       2- زار: نالان، ضعیف  -  به کوچکی من ضعیف و نالان رحم کن زیرا غیر از توکسی مراقب من نیست.      3- ای سکینه مرا بی تاب و بی قرار کردی و من اکنون غیر از اشک آب دیگری سراغ ندارم.    4 -( گل باغ حسین : استعاره از سکینه ) ، ( دو عین : دو چشم ) – ای سکینه من در این دشت غیر از اشک دو چشم آب دیگری سراغ ندارم.5 و 6 و 7 – هر سه بییت موقوف المعانی هستند.    ( میر علم دار: لقب حضزت عبّاس)،( نور دو چشم: کنایه از عزیز بودن)- ( در بیت 7 فرات به دریا تشبیه شده است) معنی: ای علم دار من که مانند نور دو چشمم عزیز هستی و یار و یاور من و از جانم بهتری ؛ مشکی بردار به سوی میدان برو و بگو که حسین با غم و اندوه چنین گفت: آب فرات راکه مانند دریا فراوان است از من دریغ کردید. مگر این آب مهریه ی حضرت زهرا (مادر من ) نیست؟( استفهام تأکیدی). 8- ( شقاوت: بی رحمی،ستم)،( لوا: پرچم)معنی: ای ابن سعد بی رحم وستمگر ظلم و ستم به وسیله ی تو پا بر جا و استوار مانده است( مصراع دوم مفهوم کنایی دارد.)  9و10و11- هر سه بییت موقوف المعانی هستند. (خیرالانام: بهترین مردم . منظور حضرت محمد است.)، ( طومار عصیان سیاه کردن: کنایه از نافرمانی کردن .) معنی: حسین ،فررزند پیامبر و  آن پادشاه بلند مرتبه چنین گفت : به گمان شما اگر چه من گناهکار از فرمان شما سرپیچی کرده ام ، فرزندان من چه گناهی دارند که در کنار آب روان( فرات ) از تشنگی بمیرند؟   12و دو بیت اول صفحه ی 27 موقوف المعانی هستند. ای عباس و ای شجاع ترین پهلوان روی زمین من به تو می گویم برو به حسین آن امام تشنه لبان بگو : اگر آب تمام روی زمین را فرا بگیرد ما جز تیر برنده چیزی به شما نمی دهیم ( کنایه : شما را تیر باران می کنیم.)- مگر این که بیعت یزید را قبول کنید ،آن گاه در این میدان به کودکان تو آب می دهیم.

صفحه ی 27                     بیت 3 – ای خدا چه کار کنم و از خجالت چه بگویم زیرا به کنار فرات رفتم و هنوز تشنه هستم( آب نتوانستم آب بیاورم) 4- یارب چه گونه به برادرم عرض کنم و به آن شاه چه بگویم ؟ قدرت گفتن ندارم (لال بودن زبان : کنایه از نداشتن قدرت بیان) 5- (نور بصر : کنایه از عزیز بودن)،( دیده تر : کنایه از گریان بودن)- عباس عزیزم غم مخور . ای برادر جان چرا گریه می کنی؟ 6- خدای هر دو عالم حق و انتقام مرا از دشمن می گیرد. تو عزیزم از حسین (من) خجالت مکش. 7- (غوطه ور شدن در خون: کنایه ازبه شهادت رسیدن) ای برادر ،وقت آن است که هر دو کشته شویم و از این صحرا یک سره به بهشت سفر کنیم.8- ( بی دست و سر گشتن: کنایه از کشته شدن) بر اثر تیغ تیز و کشنده ی یهود و گروه کافران و ستم دشمنان بی دست و پا در خاک و خون بغلتیم. 9- ( سلاح پوشیدن: کنایه از آماده شدن برای جنگ) آماده ی جنگ شو که وقت ما کم است و قسمت نیست که دیگر به سوی خیمه برگردیم(کشته می شویم)

صفحه ی 28                     1- (ذوالجناح: نام اسب امام حسین(ع)) ،(اهل کین: دشمنان) برادر جان از جا برخیز و اسب مرا بیاور تا برای جهاد با دشمنان سوار شوم. 2- بدان که من و تو یک ساعت دیگر از ظلم و ستم دشمنان امروز با لب تشنه به شهادت می رسیم. 3- (پا در رکاب نهادن : کنایه از :سوار اسب و آماده ی جنگ شدن) (گردون وقار : مانند آسمان متین و باوقار) ای پادشاه بسیار باوقار من سوار اسب شو . امیدوارم جان من امروز در راه تو فدا شود. 4- ( والا تبار : با اصل و نسب بزرگ و والا) خداوندا حسین بر اثر ستم و کینه ی دشمنان یار و یاور ندارد . امیدوارم جان من امروز فدای آن پادشاه با اصل و نسب شود.)5- من آماده ی جنگ می شوم امّا زینب و کلثوم و سایر یتیمان از راست و چپ بر تنهایی من می گریند.( یمین : راست)،( یسار:چپ) 6- چه می شد اگر فاطمه در این صحرای پر شور و غوغا حضور داشت و گرد و غبار از روی حسین پاک می کرد.( کنایه از : پرستاری کردن) 7- (بی عدد:فراوان) - 8 و بیت اول صفحه ی 29 موقوف المعانی - (رشید: خوش قد و قامت)،( دیده ی انجم: آرایه ی تشخیص دارد) ای تو هم دم و سردار سپاه خوش قد وقامت من ، ای کسی که چشم ستارگان مانند تو ندیده اند.- زمان شهادت به تأخیر افتاد . من تحمل ندارم ؛ زیرا شهادت دیر می شود.

صفحه ی29                    2- ای برادر جان علم را پشت سر من مردانه بر پا نگه دار. 3- (علم گردیدن: کنایه از آشکار شدن ، بر پا شدن)،(لوا: پرچم) ،( میدان بلا: میدان جنگ)- وقتی که پرچم پادشاهی و فرمانروایی من بر پا شد در میدان جنگ همراه و یاور من باش.. 4- دشمنان را به قتل برسان(کنایه) و پشت به پشت من با دشمن بجنگ.5- ای برادر جان آن چه را تو بگویی اطاعت می کنم و من با تمام وجود مطیع امر تو هستم. 6- اکنو ن تو با غم واندوه به میدان جنگ برو و کاملاً به خداوند توکّل کن. 7- ( کمر بستن :کنایه ازآماده شدن) آماده ی جنگ شو که وقت ما کم است . به سوی میدان برو که زمان جنگ است.8- ( تیغ گذاشتن: کنایه از حمله کردن و کشتن)،(دو رویه: از دو طرف) من وتوشجاعانه پشت به پشت هم از دو سو بر این کافران حمله کنیم. 9- اگر خدای ناکرده ما را از هم جدا کنند ، دیگر هیچ کدام یکدیگر را نمی بینیم. 10- تا زنده هستم من از تو جدا نمی گردم ، اگر جانم را فدای تو کنم بسیار خوش بخت هستم.( طالع: بخت و اقبال) 11و 12 موقوف المعانی- اگر خدای ناکرده ما را از هم جدا کنندو مرا از تو دور کنند ، - بگو ای برادر جان کجا تو را ببینم و چه گونه از حال تو در این میدان باخبر گردم.؟

صفحه ی 30                      1- وقتی که از من دور افتادی حواست به من باشد و از لشکر بیرون برو و در سمت خیمه دنبالم بگرد. 2- (شمشیر نهادن: کنایه از کشتن)،(صفحه: میدان جنگ) وقتی که من از تو جدا گردم دشمنان را بکش و ان ها را تار و مار کن شاید مرا پیدا کنی.) 3- شاید ووقتی که دنبال من بگردی مرا کشته و در خون غلتیده بیابی و از روی لطف یک لحظه بالا ی سر من توقّف کنی.4و 5 موقوف المعانی اند.- ای برادر و ای نور دو چشم گریانم بیا تا من و تو د ر دم آخر با قلبی اندوهگین با یکدیگر وداع کنیم و از آه سوزناک خود آسمان را ویران کنیم.( اغراق دارد.)،( دل ریش: قلب اندوگین) 6- بگذار تا ما مانند ابری که در بهار می بارد گریه کنیم.زیرا د رزمان وداع حتی از سنگ ناله بر می خیزد. (آرایه های اغراق و تشخیص و تشبیه        د راین بیت وجود دارد.)7- ما هردو غریب هستیم و چه قدر غریبی درد ناک و سخت است . ما از ظلم و ستم دشمن پست می گرییم.( ناکس: پست و ناچیز) مصراع های دیگر این صفحه و چهار مصراع اول صفحه ی 31 موقوف المعانی اند. و هر دو مصراع یک بیت اند.  8 - ( فارغ از نام و ننگ: بی آبرو)- ای قوم بی آبرو شما نام کفر را اسلام نهادید. 9- (عالم ذر : زمان بیعت با خداوند؛ روز الست ؛ هم چنین         حافظ نامه،ج1،ص207   )شما در روز الست شرک به خداوند و دشمنی با پیامبر را پذیرفتید. 10- ای مردم من فرند رسول خدا هستم و حسین سرور و من نوکر اویم.

صفحه ی31                         1- من ذرّه ای از کشته شدن نمی ترسم ، زیرا شهادت ارثی است که از پدرانم به من رسیده است. 2- در این میدان جنگ آن قدر از شما بکشم که خداوند مرا تحسین کند.3- ای مظهر شگفتی ها ای حاکم همه ی حاکمان(ای شاه شاهان) و ای پدر تاج دار من ( ای خلیفه ی مسلمین) و ای مرتضی علی... 4- ( الا مان: در هنگام بلا و مصیبت گفته می شود؛ ای وای) - ای وای ، ای ابن سعد ستم کار اکنون با حمله ی عباس قیامت بر پا شد( اوضاع بسیار آشفته شد). 5- (ظلمت: لشکر کفر)،(مطلع نورین: لقبی برای امام حسین و حضرت عباس)- عباس و حسین ، دو خورشید درخشان از دو طرف به لشکر کفر حمله ور شدند. 6- (امام زمان : امام حسین«ع»)، (جبان: ترسو ها) ای ترسو ها من به شما امر می کنم که یک باره با هم به حسین (ع) حمله کنید. 7- (امیر جهان: ابن سعد)- ای ابن سعد از عباس آن شیر خشمگین دوری و فرار کن. 8- به لشکر کمک کن که نابود شد و روزگار ما سیاه شد(بدبخت شدیم) فرار کن. 9- ای ابن سعد کافر و حیله گر عباس آب را از ما گرفت 10- اگر با یک قطره آب تشنگی اش بر طرف شود دیگر در جنگ با او هیچ یک از ما کافران باقی نمی مانیم.

صفحه ی32                      1- ای سپاهیان که دشمن اسلام هستید دوباره از روی دشمنی حمله کنید و این دو برادر را از یکدیگر جدا کنید. 2- تو آب می نوشی در حالی که امام حسین تشنه است ،به این امر راضی مباش. تو نوکر خوبی هستی و لی این قدر بی وفا مباش. 3- (چو خاک ... : تشبیه و کنایه از تواضع و بندگی )، (آب بر آتش او زدن : کنایه از رفع تشنگی کردن)- اگر دوست خوب هستی مانند خاک راه د ربرابر او تواضع و بندگی کن، یا او را سیر آب کن یا خودت از تشنگی بمیر.4- در هر لحظه خدا را شکر که من خوش اقبالم و برای یاری حسین دست از بدنم جدا شد.5- ای خدا حسین از حال من با خبر نیست. دست چپم قطع شد لا اله الا الله. ( این جمله در مقام تسلیم و گاهی هنگام شدّ ناراحتی گفته می شود.)6- ای حسین که نتیجه ی امید و آرزوی دوستان خود هستی( امید همه ی دوستان به تو است.) ، بیا و به برادر در خون غلتیده ی خود یاری برسان.

درس پنجم(سمک و قطران)

                    راه بی راه: بی راهه – این یکی همچون من می نماید که به لشکر گاه ما می رود: به نظر می رسد کسی مانند من(عیار) باشد که به لشکر گاه ما می رود. – مرا بخواهی کشت : می خواهی مرا بکشی.- مرا به جان امان دهی: مرا نمی کشی.- مرا نام : نام من( رای فک اضافه) – این دشمنی از چه برخاست : چه چییزی باعث دشمنی تو با من شد؟- او را بخواستی بردن: می خواستی او را ببری.-تو در شبروی و عیّاری دستی داری : تو در شب گردی و  راه زنی مهارت داری.-

صفحه ی 39                       از آنِ: متعلق به.- او را بخواه : او را خواستگاری کن.- انگشتری به من داد: کنایه از عهد کردن.- از عهده ی کار من برآید : به تعهد خود نسبت به من عمل کند.- خیانت نیندیشی و نفرمایی و از قول من بیرون نیایی : نه به فکر خیانت باشی و نه به کسی بگویی خیانت کند و با من بد عهدی نکنی . – از دست من بهتر خیزد که از دست قطران: من از قطران بهتر می توانم این کار را انجام دهم.- در دست و پای سمک افتاد: مشغول التماس شد(کنایه)- در کنار گرفت : در آغوش گرفت.-مرا دست باز بند: دست های مرا ببند( را ی فک اضافه)- دار ی در میدان فرو بریم : داری در میدان برپا کنیم.- تا علامتی باشد : درس عبرتی باشد.- تا از آن جا کار بسازیم : به فکر انجام کار باشیم

صفحه ی40                   .شیر آمدی یا روباه: آیا در کار موفق شدی یانه(کنایه) – که باشد که مرا به حیلت بربندد: چه کسی می تواند با نیرنگ مرا اسیر کند.- گفت :«تو دانی»: هر کار که دلت می خواهد بکن.- در حال شراب آوردند: فوراً . . .  .- تا بر آین شادی شراب خوریم: «تا» شبه جمله است) مناسب است که. . . -  به دست توانی آوردن : آیا می توانی به دست بیاوری.-

صفحه ی 41                    تا من ترتیب قطران کنم : من قطران را آماده کنم.در حال آتشک برسید: فوراً ، خیلی زود.- سی غلام بخوان همه سلاح پوشیده و شمشیر ها کشیدده: سی غلام مسلّح و شمشیر به دست صدا بزن.- تا اگر لشکر شبیخون آرند من در میانه نباشم : تا اگر لشکر خورشید شاه شبانه حمله کردند من در این میان نباشم.-  طلا یه : پیشرو سپاه

صفحه ی42                        خورشید شاه به تخت برآمده:  .  .  .  بر تخت نشسته- فرو ماند: حیرت کرد.- از بهر آن که تو گردن مرا بخواستی زدن : به آن دلیل که تو می خواستی گردن مرا بزنی.- من نیز برآن ستیزه که مرا قفا زدند تورا بیاوردم تا داد ایشان از تو بخواهم : من نیز به تلافی آن که به من پشت گردنی زدند تو را آوردم تا حق زدن آن ها را از تو بگیرم( تلا فی را سر تو در آورم.)

درس ششم (خیر و شر)صفحه ی44

                     آهنگ سفر کردند : قصد سفر کردند.- دم نمی زد : سخن نمی گفت.-  صفحه ی45 – بیت 2 – گفت از تشنگی می میرم به من کمک کن و با اندکی آب تشنگی مرل برطرف کن( آتش : استعاره از تشنگی)- بیت 3 - یا با جوان مردی یا در برابر پول مقداری از آن آب زلال و گوارا را به من بده.- بیت 4- گفت برخیز شمشیر و خنجرت را بیاور(کنایه : آماده ی در آوردن چشم من شو) و در برابر مقداری آب برای من بیاور-. بیت5- چشم های روشن و نورانی مرا درآور و تشنگی مرا با ابی گوارا برطرف کن.- شر که چنان دید خنجر را دراورد و به سرعت نزد خیر رفت.( چو باد : تشبیه و کنایه)،(خاک تشنه : استعاره از خیر« به دلیل تواضع و افتادگی»)- به چشمان او خنجر زد و از کور کردن او دچار حسرت و اندوه نشد.( چراغ دوچشم : تشبیه) ،( چراغ : استعاره از چشم)

صفحه ی 46                   بیت 1- چون چشم های خیر را نابینا کرده بود ، بدون این که به او آب داده باشد به راه خود ادامه داد. – بیت2- لباس و وسایل سفر و جواهرات او را برداشت و خیر را که نابینا بود دست خالی رها کرد.- بیت3- چشم نابینای خیر سالم و درست مانند اول شد.

صفحه ی47                     بیت1- من جز یک دختر عزیز ندارم ولی اموال بسیاری دارم.- بیت2- اگر ما و دختر مارا دوست داشته باشی، ما هم تو را از جان بیشتر دوست خواهیم داشت.( چوپان پیشنهاد عروسی خیر با دخترش را مطرح می کند.)- بیت3- آزادانه و بدون اجبار تورا به عنوان داماد بر چنین دختری انتخاب می کنم.-    صفحه ی 48- هر چه از گوسفند و شتر دارم به تو می دهم تا ثروتمند شوی.-

صفحه ی 49                    بیت1 – من آن تشنه ای هستم که جواهراتم را دزدیده ای ،من خوشبخت هستم و تو بدبخت .- تو قصد کشتن من کردی امّا خدا مرا زنده نگه داشت و کسی که از خداوند یاری بخواهد خوش بخت است.- بیت3- بخت و اقبالم پناه گاهی مانند خدا به من داد و اکنون مرا به پادشاهی رساند.( در مصراع اول « دولت» نهاد است و «م» در «اینکم» متمم است.)- بیت4- بدا به حال تو که بد ذات هستیو برای هلاکت دیگران اقدام کرده ای امّا جان سالم به در نخواهی برد.

صفحه ی 50                     بیت1- گفت: اگر چه من بد کرده ام ،توامان بده  و به بدی های من توجّه نکن زیرا من این کار ها را مناسب نام و به پیروی از ذات و طبیعت خود کرده ام.- بیت2- گفت اگر چه خیر جز به خوبی و خیر نمی اندیشد ؛ امّا تو شر هستی و جز شر و بدی از تو سر نمی زند.

              بیت3- لباس های او را گشت و آن دو گوهر را که در میان کمر بند خود پنهان کرده بود پیدا کرد.( تن : مجازاً به معنای لباس است.)، ( تعبیه کردن: جاسازی کردن، قرار دادن)- بیت4- آمد و آن ها را نزد خیر آمد و گفت جواهرات به صاحب اصلی خود برگشت.( گوهر1: جواهر- گوهر2: خیر)،( دو کلمه ی گوهر با هم جناس دارند.)

درس هفتم صفحه ی 52

                       بیت 1-بقالی یک طوطی خوش آواز و سبزرنگ و سخن گو داشت. – بیت2- نگهبان دکان بود و با همهی مشتری ها شوخی می کرد.- (بودی=بود)بیت3- در گفت و گو با انسان ها توانا بود و در آواز طوطیان هم مهارت داشت.(بدی:مخفّف بودی=بود)،(خطاب: گفت و گو)،( ناطق: سخن گو)- بیت4- از بالای دکان پرید و به طرف دیگری گریختو شیشه های روغن گل را ریخت.-اربابش از خانه آمد و بی خبر مانند بزرگان در دکان نشست.(فارغ: بی خبر)، (وَش: مثل و مانند؛ از ادات تشبیه است) -بیت5- دیدکه دکان پر روغن و لباس هایش چرب است و بر سر طوطی زد و طوطی از آن ضربه کل شد..(ضرب:ضربه)- بیت6- طوطی چند روزی سخن نگفت و بقّال از پشیمانی آه می کشید(کنایه از حسرت خوردن)،(«ک »در «روزک» نشانه ی تصغیر است)

 صفحه ی 53              بیت1- ریش خود را می کند و می گفت افسوس که نعمت و ثروت از من پنهان شد و از دستم رفت.(آفتاب نعمت: استعاره از طوطی. هم چنین می توان نعمت را به آفتاب تشبیه کرد)- بیت2- ای کاش آن زمان که من بر سر آن طوطی خوش زبان زدم،دستم شکسته بود.- بیت3 – به هر درویش هدیه و صدقه می داد تا مگر طوطی اش به سخن بیاید.- بیت4و5 موقوف المعانی هستند.- بعد از سه روز وسه شب با حیرت و اندوه و ناامیدی بر در دکان نشسته بود و ...        (          توضیحات کتاب)- بیت6 و 7 موقوف ... - گدایی که سراو مانند پشت کاسه و تشت کاملا ً صاف بود از آن جا می گذشت.(سر گدا به پشت تاس و تشت تشبیه شده است.)طوطی بلا فاصله به حرف آمد و درویش را صدا زد وبه او گفت ... ای کل تو چرا(به گروه کل ها در آمده ای) کل شده ای ؟ مگر تو هم مانند من از شیشه روغن بر زمین ریخته ای ؟ بیت8همه ی مردم را از این نوع مقایسه خنده گرفت ؛ زیرا او درویش(گدا) را مانند خود پنداشت. بیت9- (         توضیحات کتاب)بیت10- (          توضیحات کتاب) - بیت12،13و14 و مصراع دوم بیت (10)نیز هر کدام یک تمثیل برای موضوع مصراع اول بیت(10) هستند.- یبت12 – هر دو نوع زنبور از یک محل غذا خوردند امّا در بدن یک نوع زهر ودر بدن نوع دیگر عسل  به وجود می آید-بیت13- هر دو نوع آهو مانند هم آب و علف می خورند امّا در بدن یک نوع فضولات ودر بدن یک نوع مشک خالص تولید می شود.- بیت14- هر دو نوع نی از یک آبشخور آب خوردند امّا یک نوع خالی و بی حاصل می ماند و نوع دیگر پر از شکر می شود. – صفحه ی 54- بیت1- صد هزاران چیز مانند این ها را ببین و بدان که میان آن ها تفاوت فراوانی هست.( هفتاد ساله راه: کنایه از بسیاری تفاوت)- بیت 2- چون انسان های شیطان صفت فراوانی با ظاهری هم چون انسان های دیگر هستند ، پس باید مواظب باشی و با هر گسی دوست نشوی.( ابلیس:استعاره از انسان های بد ذات)،(دست دادن : کنایه از دوست شدن)

درس هشتم                      صفحه ی 60- تا کمر کش خیابان: تا میانه ی ... ---  فکلی و کراواتی ( کنایه از کسانی که به آرایش مو و وضع ظاهری خود را به رخ دیگران می کشند) ----- درد دل می کنند ، سیاست می بافند: مشکلاتشان را برای هم مطرح می کنند و حرف های سیاسی می زنند--- به قول اخوان( منظور مهدی اخوان ثالث، شاعر معاصر است)صفحه ی 61- موجب می شدند که قلب ها تند تر بزد: هیجان بیشتری ایجاد می کردند.---- روپوش مزیّن به لکّه های خون : روپوشی که با لکه های خون تزیین شده ( خون آلود است)—صفحه ی 62-آن چه در دوران ما روی می دهد شعر عظیمی است و قالب شعر برایش برازنده تر است: وقایع دوران ما پر از شور و احساس است و بهتر است آن را شعر نامید.(وقایع دوران به شعر تشبیه شده است)--- کوشش شده در تاریخ گمشان کنند: سعی کرده اند نام آن ها را از تاریخ محو کنند .(تا مردم آن ها را نشناسند و از آن ها سر مشق نگیرند.)—صفحه ی 63-این به آن نشان که .  .  . : این حرف ها به زودی به اثبات خواهد رسید.-----بسیار گل ها خواهند شکفت: زيبايي ها و انديشه هايي كه بعد از پيروزي انقلاب و در سايه ي آزادي به وجود مي آيد .---- خود را به قطار رسانیدند : به صف مردم پیوستند.(قطار: استعاره از مردم تظاهر کننده)--- هرم نفس مردم گرمشان کرد:حرف های محبت آمیز و شعار های مردم بر آن ها تأثیر کرد و به آن ها نیرو داد.----- دیدیم حکومت چه طور به گل ها دهن کجی کرد:حکومت چه گونه احساسات مردم را به تمسخر گرفت.------گل های اندیشه و تفکّر خرمن خرمن بشکفد: اندیشه هاي بسیار ي شکوفا شوند.( اندیشه و تفکّر ابتدا به گل و سپس به خرمن تشبیه شده است.)---قلبشان هم چنان با قلب مردم بتپد: همچنان با مردم هم صدا و هم دل باشند.----- دل سرد: نا امید.----- جهت مبارزه را متشکّل کرده و قوام بخشیده: مسیر مبارزه را سازمان دهی کرده و نیرو بخشیده.----- صفحه ی 64- بذر آسیب پذیر: استعاره از انقلاب اسلامی ----- با خون خود آبیاری کردهاند: با خون خود آن را پرورش داده اند.----- آب پاک و نور و هوای سالم: استعاره از ارزش های دینی و انسانی و اجتماعی.---- تا درختی سایه گستر گردد: تاگسترش یابدو به همه سود برساند.----- ابیات :  با ظلم و ستم به مبارزه برخاسته ایم و با خون خود نشانه های آزادی را آشکار ساخته ایم – سراغ ما را از باد سحر -که نشان آزادگی است - بگیرید؛ زیرا ما با تمام وجود در باد سحر(آزادی و آزادگی ) آمیخته شده ایم.( دیو سیاه شب: استعاره از ظلم و ستم)،(فلق: سرخی آسمان هنگام طلوع خورشید)،(باد سحرو نفس صبح: نماد و مظهر آزادی و آزادگی)،(باده ی خون: خون به شراب تشبیه شده است)

صفحه ی 65                      ظلم و ستم ادامه داشت /و خوبی ها از بین رفته بود/مردم اندوهگین بودند/و زمانه ی حکومت ظلم و ستم بود/هر انسان مبارزی/مانند حرفی که روی آن خط کشیده باشند / در این جامعه ناشناخته بود/اگر چه گاهی یک مبارز/ قوانین و دستورات حکومت را /نادیده می گرفت و خود از بین می رفت/ امّا باز در آن حکومت استبدادی/نیرو ها و عوامل حکومت/ آثارفکر و اندیشه ی آن مبارز را از بین می بردند/ نا گهان آثار انقلاب از مشرق زمین (ایران) ظاهر شد و خون شهیدان/ انقلابی به پا کرد/امام خمینی از ایران قیام کرد/ و انقلابی به پا کرد و اوضاع را تغییر داد.( شب، ستاره ، شهاب،پاک کن ،ابر تیره، خورشیدوآسمان در این شعر نماد و استعاره هستند.) ، (دفتر آسمان، هر ستاره /حرف خط خورده ای تارو صفحه ی آسمان: تشبیه هستند.)

درس نهم                       صفحه ی 70- توبه ناگاه دلت می لرزد: نا گاه دچار اظطراب می شوی.-----سکان دارها: قایق رانان-----همه چیز را وارسی می کنند:از همه چیز با دقت بازدید می کنند.-----شناور ها: کشتی ها—  صفحه ی 71--اشیا گنجینه هایی از رازهای شگفت خلقت هستند:(تشبیه دارد)همه ی چیز ها پر از اسرار آفرینش است.----دریادلان صف شکن: دلاوران پیروز-----یارا:توانایی----این جا آیینه ی تجلّی همه ی تاریخ است:(تشبیه) این جا مانند آیینه ای است که دوباره تاریخ را به ما نشان می دهد.----آکنده:پر----آفتاب فتح در سینه ی مؤمنین درخششی عجیب دارد: مؤمنین به پیروزی بسیار امیدوارند.-----خط را گشودند: خط مقدم دشمن را فتح کردند و پیروز شدند.—صفحه ی 72--خیل قایق ها: انبوه قایق ها---وسعت جبهه ی فتح را به سوی فتوحات آینده می گشایند: این پیروزی را مقدّمه ای برای پیروزی های آینده می سازند.-----سردم دار:رهبر،پیش رو(مقصود، رزمندگان اسلام )----طلبه ی جوانی با یک بلند گوی دستی هم چون وجدان جمع:(تشبیه)نیرویی درونی که به سوی خوبی فرا می خواند.---صفحه ی 73—با یاد خدا معطّر می کند: با یاد خدا شادی و طراوت می بخشد.----معرکه ی قلوب:(تشبیه)----تمثیل وفاداری:مظهرو نشانه ی وفاداری----کوهی از آتش : استعاره از بولدوزر-----معنای خاک ریز: مفهوم و ارزش واقعی خاک ریز----مظهر فقر مخلوق در برابر غَنای خالق:نماد ونشانه ی نیاز بنده در برابر بی نیازی خداوند.----- تا با خاک انس نگیری راهی به مراتب قرب نداری: تا افتاده و متواضع نشوی به خدا نزدیک نمی شوی.--- بنیان : پایه و اساس

شعر صفحه ی 75                     پسرم از من می پرسد : تو چرا می جنگی؟( سؤال و جواب جا به جا شده است)/ من در حالی که برای رفتن به جبهه آماده می شوم(کنایه)/ و مادرم هم با آب و آیینه و قرآن آماده ی بدرقه و خدا حافظی با من است(کنایه) مرا امیدوار می سازد/دوباره پسرم می پرسد:تو چرا می جنگی؟ من با تمام وجود و از صمیم قلب پاسخ می دهم : تا دشمن آیمان و آزادی را از تو نگیرد.(چراغ : نماد و استعاره از ایمان و آزادی)

درس دوازدهم(صفحه ی 94)

                    بیت 1- رایت عشق:تشبیه عشق به رایت(پرچم) – جهان گیر: مجنون – مه: استعاره از چهره(منظور زیبایی لیلی است) – آسمان گیر: کنایه از مشهور شدن و در همه جا پیچیدن---- بیت2- بخت از درمان او نا امید شد و پدرش نیز از درمان عشق او عاجز شد.( به بخت تشخیص داده است.)،( منظور ازکار، عشق است.)،(دل برداشتن: کنایه از نا امید شدن)--- بیت3- خویشان همه با او هم دردی می کردند و به فکر چاره ی کار او بودند.--- بیت4- وقتی ناتوانی پدرش را در درمان مجنون دیدند،برای چاره گری به گفت و گو پرداختند..--- بیت5 – همه با هم گفتند که به وسیله ی کعبه این مشکل حل می شود.(گشاده کردد این در: کنایه از حل شدن مشکل.)---

صفحه ی 95                   بیت1- کعبه محل بر آوردن حاجت همه ی مردم جهان و قبله ی همه ی موجودات زمین و آسمان است.( جهان،زمین و آسمان: مجاز و به معنای مردم و موجودات زمین و آسمان است)--- بیت2- محمل آراست: کنایه از آماده ی سفر شد.)--- بیت 3- فرزند عزیزش را با زحمت بسیار و مانند ماهی در کجاوه نشاند.(مجنون را به ماه تشبیه کرده .)--- بیت4- با دلی پر از غم به سوی کعبه آمد و (            توضیحات کتاب)بیت5- گفت ای فرند این جا جای غفلت و سر گرمی نیست؛ زودباش که جای حل کردن مشکلا ت است.—بیت6- بگو خدایا مرا از این کار های بیهوده(عشق)نجات بده.— بیت7- مرا نجات بده که گرفتار عشق شده ام و از بلای عشق رها کن.—بیت8- مجنون وقتی که سخن عشق را شنید ، ابتدا گریست ،سپس خندید..—بیت9- مانند ماری که حلقه زده بود (کنایه از سرعت) از جای جست و حلقه ی در کعبه را گرفت.(زلف: استعاره از زنجیر در)—بیت10- در حالی که حلقه ی در را در آغوش گرفته بود می گفت امروز من مانند این حلقه به در کعبه متوسّل شده ام.( حلقه در بر: قید است.)( مصراع دوم کنایه از متوسّل شدن است.)

             بیت 11- به من می گویند از عشق دست بردار؛ امّا این راه و رسم عاشقی و آشنایی نیست.—بیت12- سرشت و طبیعت من با عشق پرورش یافته است ؛ امیدوارم که سرنوشت و عاقبتی جز عشق و عاشقی نداشته باشم.—بیت13و اول صفحه ی96 موقوف المعانی- خداوندا تورا به حقیقت خداوندی و سپس به پادشاهی و تسلّط کاملت بر جهان قسم می دهم که(بیت 1 صفحه ی96) از عشق مرا به آن مقامی برسان که آوازه ی عشق من باقی بماند اگر چه من در این دنیا نمانم.(«او» در اول مراع دوم به عشق بر می گردد.)— بیت2- اگر چه از عشق سرمست و از خود بی خبر هستم امّا باز هم از این عاشق ترم کن.(عشق به شراب تشبیه شده)،(«م» در فعلِ(کنم)؛ مفعول است.) -- بیت3- هر چه از عمر من باقی مانده بگیر و بر عمر لیلی بیفزا.( نشانه ی از خود گذشتگی مجنون است.)—بیت4- پدرش به حرف های او گوش می داد؛ ولی وقتی این سخن را از مجنون شنید ،ساکت شد.--- بیت5- فهمید که خیلی گرفتار عشق است و درد او درمان پذیر نیست.

درس سیزدهم (صفحه ی 97)

بیت1- در مغرب خورشید به صورت سینه خیز پشت کوه ها پنهان می شد(آرایه ی تشخیص دارد.) __ بیت 2- آفتاب زرد رنگ غروب مانند گردی زعفران رنگ بر روی نیزه ها و سربازان نیزه دار پاشیده می شد.(گرد زعفران رنگ : استعاره از نورزرد رنگ خورشید) « این دو بیت بیانگر آغاز جنگی خونین است»

صفحه ی  98__ بیت 1- سر های خون آلود بر اثر ضربه ی سم اسب هامانند گویی خونین بر روی خاک می چرخید.( تشبیه سر به گوی)__ بیت2 – بر اثر حرکت و ضربه ی برق آسای شمشیر ها دست ها از بدن و سپرها جدا می شد و بر زمین می افتاد. __ بیت3- روشنایی روز در تاریکی شب ناپدید می شد( شب جای روز را می گرفت)« دامن شب ، روی روشن روز: هر  دو استعاره از نوع تشخیص»__ بیت4- شکوه و درخشش حکومت خوارزمشاهیان در آن شب تاریک در حال محو شدن بود (کنایه از این که:حکومت خوارزمشاهیان رو به زوال بود)« خرگه : سراپرده ،چادر بزرگ پادشاهی»__ بیت 5- اگر امشب (سلطان جلاالدین) یک لحظه دیر تر اقدام کند ، صبح فردا تمام ایرانیان کشته خواهند شد( جهان: مجاز از مردم ایران)،( در خون نشستن : کنایه از کشته شدن)__ بیت6- تمام سرزمین ایران باستانی(حد فاصل بین رود سند تا جیحون« مجازاً : مردم ایران») گرفتار فتنه و شرّ مغولان خواهند شد.( آتش: استعاره از فتنه و آشوب- ترک : قوم مغول- تازیک: غیرترک به ویژه ایرانی ) __ بیت 7- در سرخی غروب آسمان تصویری از کشتار مردم ایران را مشاهده کرد.__ بیت8_ هم چنین در آن سرخی غروب آسمان پایان عمر خود را فرا رسیده دانست.( دریای خون : استعاره از شفق – مصراع دوم کنایه است) __ بیت9- کسی نفهمید که (جلاالدین ) در آن لحظه چه فکری کرد که گریه کرد(مصراع دوم ،کنایه از گریه کردن) __ بیت10- مانند آتش( کنایه از سرعت و ویرانگری)  به سپاه دشمن حمله کرد و حتی از آتش هم نابود کننده تر و سریع تر حمله کرد.

  صفحه ی 99  بیت1- در آن میدان جنگ که تیر و شمششیر مانند باران بر سر مردان فرود می آمد انگار جلال ا لدّین در صحرای محشر حرکت می کرد( شام رستاخیز : استعاره از میدان جنگ) __ بیت2- جلال ا لدین در آن میدان جنگ که مانند دریای از خون شده بود و در آن صحرای تاریک به دنبال چنگیز خان می کشت تا سر از بدن او جدا کند.( دریای خون : استعاره از میدان جنگ ) __بیت 3- جلال ا لدین در میان آن لشکر انبوه با آن شمشیر تیز و کشنده ی خود مانند مرگ به زندگی آنان پایان می داد. __ بیت4- ولی هر چه از آن انبوه دشمن کشته می شد چندین نفر دیگر جای آنان را می گرفتند (سربازان دشمن تمام شدنی نبودند)« برگ:استعاره از سربازان دشمن – مصراع دوم ،هم استعاره ؛هم کنایه»

           بیت5- ستاره های زیادی در میان امواج رودخانه رقص مرگ می کردند(کنایه از:دست و پا زدن در هنگام مرگ ؛آرایه ی تشخیص)__ بیت6- در رود سند امواج بزرگ مانند کوه یکی پس از دیگری بر روی یک دیگر می غلتیدند.(تشبیه امواج به کوه)__بیت7- رود سند پر خروش وعمیق ووسیع و کف آلود بود و تاریکی را می شکافت و به حرکت خود ادامه می داد.( درمصراع  اوّل چهار صفت برای رود ذکر کرده است)__بیت8_ از هر موج این رود خانه خروشان رنج و آزار زیادی به جلال الدّین وارد می شد.( سد ّروان: استعاره از رود سند- نیش در چشم رفتن : کنایه )__بیت9- از چهره ی جلال الدین اشک جاری بود و او اساس زندگی خود را نابود شده می دانست(مرگ خود را پیش بینی می کرد؛هم چنین با توجه به ابیات بعد ،این معنی را می توان دریافت که او راه نجات خود را در گذر از آب می دید.«ایهام»)__بیت10- با دیدن آن امواج لرزان و سفید رنگ اندیشه های تازه ای در سر می پروراند:(امواج هم از نظر لرزان بودن و هم از نظر رنگ سفید به جیوه تشبیه شده است- سیماب : جیوه)

 صفحه ی100         بیت1و2-  اگر امشب زنان و کودکان را از ترس ننگ و بدنامی در رود سند بیندازم- در صورتی که فردا در جنگ پیروز نشوم می توانم از راه دریا فرار کنم.__ بیت3و4- و از آن سوی دریا سربازانی مسلّح و تیر انداز به یاری بطلبم و این قوم مغول را مجازات سختی کنم و با شمشیر زندگی آنان را نابود کنم( دمار کشیدن : کنایه از مجازات سخت- غولان : استعاره از مغول ها- مصراع دوم هم کنایه است) __ بیت4و5- اکنون زمان آن فرارسیده است که باید فرزند و زن را در راه حفظ ممکت فدا کرد – و در مقابل دشمنان به شدت پایداری کرد و با آنان جنگید و وطن را از دست دشمن نجات داد.( اهریمن: شیطان،استعاره از قوم مغول)__ بیت7و8- سپس یکی یکی کودکان را صدا زد و از روی خشم و ناراحتی نگاخی به آسمان کرد(مصراع دوم : کنایه از نارضایتی از سر نوشت)- ابتدا به حال آنان گریست سپس آنان را به رودخانه انداخت( دریا: مجازاً رودخانه- مصراع اول بیت دوم کنایه از گریستن)__ بیت9و10- جلال الدّین خطاب به رود سند: ای موج بزرگ و کف آلود دهان خود را از روی خشم باز کن و این کودکان را بگیر( جان بخشی «تشخیص» برای رود) و ای رود سند با نابود کردن فرزندانم این فتنه را که مانند درد بی درمانی است پایان بده.(اژدها: استعاره از رود سند.- درد بی درمان : استعاره از فتنه ی مغولان)

 صفحه ی 101         بیت1و2- وقتی زنان کودکان خود را در آب افتاده دیدند ، مانند موهایشان از ناراحتی بر خود پیچیدند(تشبیه)- وبر اثر آن درد و اندوه سنگین بدون اجازه ی شاه(جلال الدّین) مانند ماهی خود را در آب انداختند(تشبیه- دهان آب : استعاره « از نوع جان بخشی »)__ بیت2و3- یک شبانه روز با لشکری اندک تعداد زیادی از سربازان مغول را به هلاکت افکند(مصراع دوم :کنایه)- و هنگامی که لشکر مغول او را محاصره کردن ،اسب تند رو خود را مانند یک کشتی در رودخانه افکند.(تشبیه) __ بیت5و6- وقتی که (جلال الدّین)پس از آن جنگ دشوار به آسانی از رود سند عبور کرد، (تضاد،بین دشوار و آسان _دریای بی پایاب:دریای عمیق ؛استعاره از رود سند) – چنگیزبه یاران و فرزدان خود چنین گفت که اگرقرار است فرزند داشته باشی باید این گونه باشد(مانند جلال الدّین) __ بیت7و8- آری آنان که پیش از این در این سرزمین بودند ،این گونه در مقابل دشمنان ایستادگی کردند.( ترک و تازی : مجازاً دشمنان متجاوز) – من به این دلیل این داستان را گفتم که تو امروز قدر این سرزمین را بدانی و آن را خوار نشماری.__بیت9و10- برای نگه داری از هر وجب خاک این کشور بزرگان زیادی کشته شده اند( سرها: بزرگان )- و خدا می داند که چه پادشاهان بزرگی از روی عشق و سرمستی خود را فدای این آب و خاک کرده اند(مستی: عشق – افسر: تاج؛مجازاً،شاهان تاج دار)

درس چهاردهم(صفحه ی105)                                                                                                                                                    

           آگاه باش که انسان های بی هنر( بدون فضیلت و برتری) همیشه بی سو د وبی فایده اند،مانند مغیلا ن(گیاه خار شتری) که بوته دارد امّا سایه ندارد: بنا بر این این گونه افراد نه برای خود مفید هستند نه برای دیگران ؛ پس سعی کن که اگر چه با اصل و نسب هستی ،فضیلت و شخصیّت هم داشته باشی،زیرا فضیلت و شخصیّت ( اصالت اکتسابی) از اصل و نسب و نژاد بهتر است؛ همان گونه که گفته اند: بزرگی به عقل و دانش وابسته است نه به نژاد و اصل و نسب.((بزرگی خرد و دانش راست: « را » ، در این جمله نشانه ی اختصاص است.)) اگر انسان همراه با اصل و نسب ، فضیلت و شخصیّت ( اصالت اکتسابی ) نداشته باشد شایسته ی هم نشینی با هیچ کس نیست((صحبت هیچ کس را:  « را » حرف اضافه ،به معنی برای)) و تو در هر کس که این دو گوهر (اصل و نسب وفضیلت) رایافتی با او دوست شو(( در وی چنگ زن: کنایه است و به معنی متوسّل شدن و دوست شدن)) و او را رها مکن زیرا او برای همه مفید است.(( وی همه را: « را » حرف اضافه ،به معنی برای)). و بدان که سخن گفتن بهترین هنر است ؛زیرا ( که : زیرا) پروردگار -که شکوه او بزرگ است- انسان را ازهمه ی آفریده ها بهتر آفرید. و انسان به ده درجه ورتبه که در وجود اوست بر دیگر جانوران برتری یافت: پنج رتبه باطنی و درونی است و پنج رتبه ظاهری: امّا پنج رتبه ی درونی مانند تفکّر و یاد گرفتن و تخیّل کردن و تشخیص و سخن گفتن است. و پنج رتبه ی ظاهری مانند شنوایی و بینایی و بویایی و لامسه (بساوایی) و چشایی است و از همه ی این ها جانوران دیگر هم دارند ولی نه به این صورتی که انسان ها دارند.( هم چنین       توضیحات کتاب) پس انسان به این دلیل، .  .  .

صفحه ی 106-         بر جانورا ن دیگر مسلّط شد (برتری یافت) . و چون این مطلب را درک کردی ، زبان را به خوبی و آموختن هنر(فضیلت سخن خوب) عادت بدهو زبان را جز به گفتن خوبی عادت مده که(زیرا) زبان تو همیشه همان را می گوید که آن را به آن سخن عادت داده باشی،زیرا گفته اند که : هرکه خوش زبان تر ( شیرین گفتار تر ) باشد دوستان بیشتری دارد. و با همه ی هنر هاد سعی کن که سخن به جا و مناسب بگویی که(زیرا) سخن بی جا اگر چه ظاهراً خوب باشد ،زشت و ناخوشایند به نظر می رسد . (نماید : به نظر می رسد)، و از سخن بی فایده دوری کن که سخن بی فایده سراسر زیان است و نگفتن سخنی که دروغ به نظر برسد و نشانی از فضیلت و دانش نداشته باشدبهتر است.

صفحه ی 107-      بیت1-  شنیدم که یک روز صبح زود شخص حریصی نزد خوارزم شاه رفت.( پگاه: صبح زود)___ بیت 2- تا خوارزمشاه را دید تعظیم کرد و پس از آن در مقابل او سجده کرد.( «ش» د ر«دیدش» نقش مفعولی دارد)،(دوتا گشت و ...: کنایه از تعظیم کردن)،(روی بر خاک مالیدن : کنایه از تعظیم کردن)___ بیت3 - پسرش به او گفت ای پدر شهرت طلب مسأله ای از تو می پرسم پاسخ آن را بگو.(«ش» د ر«گفتش»متمّم است: به او)،(نام جوی : شهرت طلب)؛(«ت»در «مشکلت»متمّم است:از تو)__ بیت4- آ یا تو نگفتی که قبله به سمت حجاز است،پس چرا امروز از این سو نماز کزدی(کنایه : چرا در مقابل خوارزمشاه رکوع و سجود کردی)،( نماز : در ادب فارسی به معنی تعظیم و رکوع کردن است).___ بیت 5- از نفس زیاده خواه و شهوت پرست خود اطاعت مکن ؛زیرا هر لحظه هوای قبله و معبودی دیگر دارد.( نفس تو را بنده و خوار می سازد)

صفحه ی 108    بیت1- روزی جوانی از پیری چنین پرسید که با حالت پیری زندگی و عمر را چه گونه می گذرانی؟__ بیت 2 – پیر گفت : در این کتاب زندگانی نکات پیچیده ای وجود دارد که معنی آن ها را جز در زمان پیری نمی فهمی.__ بیت 3- بهتر است که تو از توانایی های خود سخن بگویی ؛چرا از پیری که دوره ی ضعف و ناتوانی است سؤال می کنی؟__ بیت4- قدر جوانی را بدان ؛زیرا جوانی مانند مرغ زیبایی است که در قفس تن نمی ماند.(جوانی پایدار نیست)،( مرغ زیبا : استعاره از جوانی)،(خانه ی استخوانی : استعاره از جسم) __ بیت5- سرمایه ای را که من رایگان ازدست دادم(قدرش را ندنانستم) تو اگر می توانی به رایگان از دست مده و قدرش را بدان.(متاع: استعاره از جوانی) __ بیت6- هر چه من در مقابل زندگی غرور و تکبّر نشان دادم و به آن بی اعتنایی کردم او بیشتر غرور و بی اعتنایی کرد.__ روزگا ر به این دلیل گنج جوانی مر ا از من ربود که در زمان جوانی در غفلت به سر بردم(قدر آن را ندانستم و استفاده ی درستی از آن ایام نکردم).(گنج : استعاره از جوانی)،(دزد گیتی: روزگار به دزد تشبیه شده است،اضافه ی تشبیهی)،( در خواب بودن : کنایه از غفلت)

معنی دو بیت پایانی درس صفحه ی 109       1- با افراد بد هم نشینی مکن ،زیرا هم نشینی با بدان ،هر چند که پاک باشی تو را آلوده می کند.          2- ( این بیت برای بیت اوّل تمثیل(یک نمونه) است .) همان طور که آفتاب به این بزرگی و درخشندگی را یگ لکّه ی ابر تیره می پوشاند .(بدان هم با تو همان می کنند و نیکی های تو را می پوشانند.)

درس پانزدهم ،صفحه ی 113

             منعکس می گردد: نمایان می شود.- معنویّت فرع و روبنای زندگی اوست: در زندگی مادی او معنویت اصل نیست. – معنویت کمال مطلوب و غایت و نهایت زندگی اوست: معنویت هدف نهایی زندگی اوست.- به هیج روی : به هیچ وجه.- افراط و تفریط( متضاد هستند): زیاده زوی و کوتاهی در کاری.- مصون: محفوظ-  صفحه ی114- تن را عَرضه کند: تن را نمایش دهد.- لباس می پوشد تا خود را بپوشد: . . . تا خود را حفظ کند.- حریم: جای امن – لباس پوست دوم انسان نیست،خانه ی اول اوست: لباس مانند پوست بدن نیست که آن را به نمایش بگذارد بلکه مانند اولین خانه ای است که انسان را حفظ می کند.- لباس انسان پرچم کشور وجود اوست: لباس انسان مانند پرچم نشانه ی هویّت، فرهنگ و اَصالت اوست.-           مادام که: تا وقتی که  - صفحه ی 115 -  تجمّل: خود آرایی،خود نمایی - من از میان برود و ما ایجاد شود: غرور و توجه به خود را فراموش کنیم و به منافع جمعی بیندیشیم.-             یک من مشخّص و انگشت نما بسازد:از نظر ظاهر یک شخصیّت متفاوت و مورد توجه همه بسازد. – نه در غم جامعه که در غم خویش است: ...که :بلکه. . . – فریفتند: فریب دادند.- برازنده: شایسته،مناسب.- تارو پود: رشته های عمودی و افقی پارچه و . . .  – عریض و طویل: بزرگ و وسیع.- صفحه ی 116-  تصدیق کرد : تأیید کرد و پذیرفت.- موهوم : خیالی.- مسرّت: شادمانی.- صفحه ی 117- معنی اشعار—نیرو و قدرت غرب از علم و دانش است و ار علم و دانش به ترقّی و پیشرفت رسیده است.(آتش : استعاره از علم و فن)-ای جوان شاد و با نشاط،برای کسب علم وفن باید فکر و اندیشه داشته باشی و نیازی به داشتن لباس و ظاهری مانند آن ها نیست.

در شانزذهم صفحه ی 119

             هر دو یکدیگر را در آغوش می کشند: هر دو خیلی به هم نزدیک و با یکدیگر آمیخته اند.- --  صفحه ی 120- جلوه گاه هنر اسلامی تلقّی شوند: محلّ نمایش هنر اسلا می به حساب آیند.- از همان شوق مقدسی گرم بوده اند که استادان رنسانس را مشتعل می داشته است: مانند استادان دوره ی رنسانس سر شار از عشق خدمت به خداوند بوده است.( منظور از شوق مقدّس : عشق خدمت به خداوند و ایمان است.)،(مشتعل: شعله ور، مقصود انگیزه و میل به کار است)

درس هفدهم صفحه ی 124

             زنگ نقاشی دوست داشتنی و راحت بود،گرفته(بی روح) نبودوجدی برگزار نمی شد و خنده در آن جایز بود،معلم صمیمی بود و دو رو نبود(صورتک:نقاب؛ ماسک)--- در آن دستی نازک داشت و  .  .  . : مهارت داشت.- تصویر سازی اش زیبا بود ورنگ را هنرمندانه و زیبا به کار می برد.  تصویر آدم در نقشه اش نبود و بهتر که نبود در نقاشی های پر پیچ و خم عرفانی اسلامی آدم جایی نداشت.--- معلّم مرغان را .  .  .  واضح می کشید و گوزن را به زیبایی رسم می کرد و خرگوش را با مهارت ترسیم می نمود وطرح اولیه ی سگ را  به راحتی نقش می کرد امّا در طرّاحی اولیه ی اسب مشکل داشت و من از اسب کشیدن معلّم داستانی به یاد دارم.- صفحه ی 125—از در ناسازی : از روی مخالفت.- اتاق از جا کنده شد: همه ی دانش آموزان یک صدا فریاد زدند.  – با هم دم گرفتیم: یک صدا فریاد زدیم.--- صفحه ی 126—از سر نیازی بود ک لازم بود و دلیلی داشت.- لب را به اشاره .  .  .  لب را با یک اشاره (سریع)کشید و فک پایین را ادامه داد و در خمیدگی گردن متوقّف(ذستش را از حرکت باز داشت) شد.سپس بالا رفت و چشم را کشید و دو گوش را رو به بالا رسم کرد و از گردن بین دو کتف به طرف پایین رفت و پشت (بالای کمر) را به صورت بر آمده و دم را به صورت آویزان رسم کرد،پس به جای گردن برگشت و از آن جا به طرف پایین ادامه داد و از پیچیدگی کتف و سینه با لا رفت و دو دست را تا بر آمدگی پشت پا آشکار کشید، سپس شکم را کشید وطرح پا ها را تا زیر زانو ریخت،صاد درماند و نتوانست ادامه دهد ،در شک مانده بود------ صورت از او : . . . تصویر اسب از او چیزی می خواست کامل شدن خود را طلب می کرد( می خواست که تکمیل شود.)سراپاش از  .  .  .  تمام وجودش نشان می داد که ناتوان است امّا معلّم در نماند و زیرکانه تصمیمش را عوض کرد(نقشه اش را تغییر داد) که برای اسب مفید بود.

درس هجدهم صفحه ی 131

امام شیعه
علی بن ابی‌طالب
نقش	امام اولشیعیان خلیفهٔ چهارماهل سنت
نام	علی بن ابی‌طالب
کنیه	ابوالحسن ابوتراب
زادگاه	کعبه،مکه
درگذشت	۲۱رمضانسال ۴۰ پسازهجرت
مدفن	نجفدر عراق
لقب ها	امیرالمؤمنین اسداللّه حیدرکرار سید عرب سیدالمسلمین امام‌المتّقین
پدر	ابوطالب
مادر	فاطمهبنت اسد
فرزندان	حسن بنعلی حسین بنعلی محمدحنفیه زینب ابوالفضلالعباس ام‌کلثوم محسنمورد اختلاف عبدالله جعفرالاکبر
طول عمر	پیش ازامامت۴۶سال (سال ۳۰عام‌الفیلتا ۱۱ پس ازهجرت) دورانامامت۲۹سال سال ۱۱ تا ۴۰ پسازهجرت